Útskifting

Yvirlitið, sum vísir innan- og uttangarðsútskiftingar, sum hava verið í Føroyum, er gjørt av Umhvørvisstovuni (Matrikulstovuni) og sæst eisini á teirra heimasíðu www.us.fo:
 
Talan er um eitt fyribilsyvirlit, tá yvirlitið er í gerð.
 
Í søguliga partinum verður sagt frá:

Í 1926 varð viðtikin ein útskiftingarlóg, eftir at "Landbokommssionen" hevði sett fram eina tílíka longu í 1911. Lógin skuldu bert galda í 5 ár, men hetta var seinni longt.
Núverandi útskiftingarlóg er frá 27. mars 1939. Hon var upprunaliga bert galdandi fyri útskifting av jørð innangarðs, men í 1950 fekk hon við smærri broytingum og ískoytum eisini gildi fyri útskifting uttangarðs.

Gøtumaður Líggjas Húsgarð varð settur sum formaður fyri royndarútskiftingi av Vestmanna í 1927, men málspurningurin førdi til tvídrátt millum hann og myndugleikarnar, og tí blivu tað danskir "landinspektørar", ið komu at skipa fyri útskiftingunum í 1930-árunum.
Við krígsbyrjan vóru hesar bygdir útskiftar:

Markatalsbygd	Framd tann
Fámjins bygd	01-11-1930
Trongisvágs bygd	17-02-1931
Froðbiar bygd	01-01-1933
Vestmanna bygd	01-03-1933
Hvalbiar bygd	08-12-1933
Nes bygd (Suðuroy	01-01-1936
Porkeris bygd	01-03-1935

Eftir krígslok varð Líggjas Húsgarð aftur settur sum útskiftingarformaður, og eftir at Matrikulstovan varð sett á stovn í 1948, hava landmálarar á Matrikulstovuni verið formenn (sambært grein 5 í útskiftingarlógini).

Markatalsbygd	Framd tann
Hovs bygd	11-10-1947
Norðragøtu bygd	15-05-1950
Vágs bygd	01-05-1955
Sumbiar bygd	07-10-1959
Sørvágs bygd	26-06-1961
Miðvágs bygd	14-04-1965
Sandavágs bygd	15-11-1966
Skálavíkar bygd	22-02-1967
Nólsoyar bygd	11-06-1970
Dals bygd	17-05-1973
Húsavíkar bygd	17-05-1973
Svínoyar bygd	17-05-1973
Norðoyrar bygd	20-05-1974
Sands bygd	19-09-1975
Skarvanes bygd	25-10-1975
Kirkju bygd	01-03-1978
Hattarvíkar bygd	14-09-1978
Húsa bygd	01-11-1978
Trøllanes bygd	12-06-1981
Árnfjarðar bygd	27-10-1981
Funnings bygd	22-06-1982
Eiðis bygd	28-12-1982
Skúvoyar bygd	01-06-1984
Múla bygd	06-12-1984
Saksunar bygd	13-06-1986
Syðrugøtu bygd	11-11-1986
Skælings bygd	01-01-1987
Gásadals bygd	24-07-1989
Hoyvíkar bygd	28-07-1993
Gjáar bygd	13-07-1995

Útskiftingar uttangarðs:

Markatalsbygd	Framd tann
Haldarsvíkar bygd	01-01-1954
Kirkjubøar bygd	01-10-1954
Vágs bygd	01-05-1955
Streymnes bygd	19-03-1957
Elduvíkar bygd	22-10-1957
Sumbiar bygd	07-10-1959
Norðskála bygd	13-12-1959
Tjørnuvíkar bygd	10-02-1960
Lamba bygd	19-05-1960
Vestmanna bygd	10-01-1961
Oyrar bygd	07-07-1961
Skálavíkar bygd	15-01-1962
Syðrugøtu bygd	09-03-1963
Oyndfjarðar bygd	02-03-1965
Norðragøtu bygd	02-03-1965
Leirvíkar bygd	15-08-1968
Hvalbiar bygd	18-06-1969
Selatraðar bygd	06-08-1969
Velbastaðar bygd	07-08-1970
Miðvágs bygd	07-09-1972
Húsavíkar bygd	17-05-1973
Sandavágs bygd	17-05-1973
Norðoyrar bygd	30-11-1973
Skarvanes bygd	17-05-1974
Klaksvíkar bygd	12-05-1975
Skála bygd	21-05-1975
Sørvágs bygd	10-09-1975
Sands bygd	19-09-1975
Funnings bygd	22-10-1975
Froðbiar bygd	14-09-1976
Kaldbaks bygd	24-09-1976
Søldfjarðar bygd	21-03-1977
Mykines bygd	14-06-1978
Porkeris bygd	30-06-1978
Hattarvíkar bygd	14-09-1978
Húsa bygd	01-11-1978
Svínoyar bygd	20-06-1979
Árnfjarðar bygd	09-09-1979
Glyvra bygd	17-06-1980
Trøllanes bygd	12-06-1981
Dals bygd	01-11-1981
Tofta bygd	07-06-1983
Skúvoyar bygd	01-06-1984
Múla bygd	06-1-1984
Viðareiðis bygd	28-08-1985
Mikladals bygd	07-03-1986
Saksunar bygd	13-06-1986
Bíggjar bygd	01-10-1986
Eiðis bygd	01-11-1986
Skælings bygd	01-01-1987
Stranda bygd	10-07-1987
Nólsoyar bygd	01-11-1987
Hovs bygd	18-04-1988
Gásadals bygd	24-07-1989
Hvannasunds bygd	23-01-1990
Skarðs bygd	07-10-1993

 Áðrenn farið verður undir útskifting

Ein útskifting er ein samanlegging av teimum mongu smálutunum, ið eigari eigur úti um bøin, í størri eindir, ella uttangarðs eitt uppbýti av høgunum, ið meiri hóskandi og einbýttar partar.

Tað krevst at eigarar og/ella festarar, ið umboða minst 1/10 av markatalinum í bygdini, skrivliga boða frá til sýslumannin, at teir vilja hava útskiftingarmál til viðgerðar á komandi grannastevnu. Ein slík fráboðan skal vera sýslumanninum í hendi í seinasta lagi 1. november, fyri at málið kann koma fyri á grannastevnu, ið vanliga verður hildin í februar mánað.

Um minst ein fjórðingur av markatalinum og minst ein fjórðingur av eigaratalinum atkvøður fyri útskifting á grannastevnuni, er útskiftingin lógliga viðtikin. Annars er málið fallið.

Tá farið verður undir útskifting

Er útskiftingarmál viðtikið á grannastevnu, sendir sýslumaðurin hetta til Búnaðarstovuna, ið kannar eftir, um málið er lógliga viðtikið. Um so er, sendir Búnaðarstovan málið til Føroya landsstýri, ið uppnevnir formannin fyri útskiftingini. Matrikulstovan fær síðani málið, og skipar hon saman við formanninum fyri praktisku spurningunum í sambandi við útskiftingina, t.d. uppmáling, korttekning og rokniarbeiði.

Gjógv áðrenn útskifting: Tilsamans 2150 stykkir í bønum, harav átti ein eigari 72 stykkir (víst við reyðum)

Hægsti myndugleiki í eini útskifting er útskiftingarnevndin, ið er skipað av formanninum, og tveimum nevndarlimum, ið Sorinskrivarin uppnevnir fyri hvørja útskifting sær.

Høvuðsarbeiðini hjá nevndini eru:

• Virðismeting (bonitering) av jørðini
• Avgerð í trætumálum um mark, ognarrætt v.m.
• Uppskot til útskiftingarplan
• Endaligur úrskurður

Umframt hetta skal nevndin eisini viðgera onnur viðurskifti, eitt nú garðsskylda og húsaflyting.

Gjógv aftaná útskifting: Tilsamans 175 stykkir. Sami eigari eigur nú 3 stykkir (víst við gulum)

Eigarar, festarar og leigarar fáa høvi til undir útskiftingini at seta fram uppskot ella ynski um, hvussu og hvar teirra jørð skal leggjast. Útskiftingarnevndin roynir so vítt gjørligt at ganga hesum ynskjum á møti, men hetta er sjálvsagt bert gjørligt í ein vissan mun.

Í sambandi við útskifting hevur kommunan rætt at ognartaka upp til 2 % av veltu og upp til 4 % av óveltu jørðini innangarðs í bygdini. Kommunalu myndugleikarnir avgera í samráð við útskiftingarnevndina innan fyri hesar karmar, hvar og hvussu nógv skal leggjast út til t.d. sethúsabygging. Eisini verður lagt lendi út til nýggjar vegir og til breiðkan av verandi vegum. Soleiðis verða kommunalu ætlanirnar arbeiddar inn í útskiftingarplanin.

Í mun til ognartøku annars er vert at leggja til merkis, at við ognartøku eftir útskiftingarlógini verða tað ikki einstakir eigarar, ið mugu lata lendi, men allur eigindómurin sum so.

Kæra til yvirútskifting

Tá nevndin er liðug við arbeiði sítt, verður tað latið til ákæru. T.v.s. at eigararnir kunnu kæra útskiftingina til yvirútskifting. Í yvirútskiftingarnevndini er sorinskrivarin formaður og harumframt eru fýra nevndarlimir. Úrskurðurin hjá yvirútskiftingarnevndini er endaligur og kann ikki kærast til hægri rætt.

Útskifting uttangarðs

Sum nevnt frammanfyri gevur útskiftingarlógin nú eisini heimild fyri útskifting uttangarðs.

Mannagongdin er hin sama sum fyri innangarðsútskiftingar. Í lógini verður orðið innmørk býtt um við orðið útmørk. Lýsingarfreistin er tó bert 14 dagar, meðan hon er 3 mánaðir fyri útskifting innangarðs.

Uttangarðsútskifting viðgerð nógv størri víddir enn innangarðsútskifting, og tí verður máliborðsblaðið (stødd 1:20.000) nýtt sum kortgrundarlag. Er bygdin býtt í hóskandi hagapartar, verður roynt at halda gomlu markini í stóran mun, og verður høvuðsbroytingin tá tann, at hvør eigari verður savnaður í ein hagapart. Í øðrum førum verða størri hagar býttir í smærri partar, eitt nú, tá ið bóndi, ið eigur í felagskapi saman við øðrum, hevur møguleika at fáa einbýttan haga.

 Kostnaður

Landskassin rindar lønina hjá útskiftingarformanninum. Allar aðrar útreiðslur av útskiftingini verða býttar í helvt millum landskassan og eigararnar. Útskiftingarnevndin ger av, hvussu parturin hjá eigarunum skal býtast millum teir. Við innangarðsútskifting verður vanliga býtt eftir boniteringsvirði, og við uttangarðsútskifting eftir markatali.
Eitt, sum kann uppviga kostnaðin, er, at eigararnir fáa fult endurgjald fyri ognartøku, sum kommunan ger av øki til nýggjar vegir, breiðkan av vegum og sethúsabygging.
 
Um útskifting og annað ber eisini til at lesa um í bókini Hagar og seyðamark, sum kom út beint fyri jól 2008.

Vilt tú vita meira um útskifting, so ring til Petur Nielsen á Lendi á Umhvørvisstovuni, tlf 342424, ella send ein teldupost til PeturN@us.fo