3. juni 2007.

Gerðarrættarmál: Áheitan um vetrarfriðing av innangarðsognunum matr. 19, 25, 32, 33 og 36 í Múla.

Við skrivi dagfest 6. februar 2007 hevur Jógvan Páll Lassen, adv., umboðandi Múlahaga, sína vegna og vegna Páll Nielsen, adv. umboðandi eigararnar av matr. 19, 25, 32, 33 og 36 í Múla bygd, heitt á undirritaða Kára Thorsteinsson um at vera uppmann í málinum.

Framløgd skjøl í málinum:

1. Skriv frá Jógvan Páll Lassen, adv. ., umboðandi Múlahaga, sína vegna og vegna Páll Nielsen, adv. umboðandi eigararnar av matr. 19, 25, 32, 33 og 36 í Múla bygd, heitt á undirritaða Kára Thorsteinsson um at vera uppmann í málinum.
2. 
   Tilfarssavn við 33 síðum í gerðarrættarmálinum um vetrarfriðing av ognunum matr. nr. 19, 25, 32, 33 og 36 Múla, móttikið frá Páll Nielsen, adv.
3. 
   Skriv um seyðahald og dyrkan av grønmeti frá Heina Joensen, gartnarateknikara 27. apríl 2007.

Ástaðarviðgerð: var á Múla leygardagin 31. mars 2007, har gerðarrættarlimirnir, Essa Petersen vegna eigararnar og umboð fyri hagastýrið vórðu møttir.

Upplýst varð, at markatalsbygdin Múla er ásettur til 10 merkur í jørð, harav Múlahagi er 6 merkur og Krossdalur 4 merkur.

Áseyðatalið í Múla er 281, harav Múlahagi hevur 170 áseyðir og Krossdalur 111.

Ognirnar – matr.nr. 19, 25, 32, 33 og 36 – sum ætlan er um at fáa vetrarfriðaðar, vórðu ávístar og samanhildnar við tekningum og matr. korti, sum liggja við málinum.

Yvirliggjandi hagi til nevndu ognir er Múlahagi.

Ávíst vórðu serliga 3 støð, hvaðan seyðurin kom oman móti bygdini og hvar hann vanliga kom inn á innangarðsjørðina til vetrarbitið frá 25. oktober til 14. mai.

Eitt fylgi, mett til 20-25 seyðir høvdu sína leið frá undir matr. 1 og víðari fram við bakkanum undir matr. 20, 32, 33, 8, 26, 30, 28, 29 og víðari inn móti bygdini. Frá umboði hjá haganum varð ávíst, at tað kundi vera trupult hjá seyðafylginum at fara eftir bakkanum í hálku, um jarðarstykki framvið bakkanum bleiv inngirðað.

Eitt stórt fylgið kom inn í bygdina eftir bygdarvegnum millum jarðarstykkini.

Triðja fylgið kom oman við "Neytakonugil” gjøgnum hagaportrið omanvert matr. 19 og eftir eini seyðagøtu, sum varð ávíst at fara skrátt oman til bygdagøtuna um matr. nr. 36, 31 og 13.

Umboðini fyri hagan løgdu stóran dent á lógarásetingina um, at yvirliggjandi hagi eigur vetrarbiti og at tað hevur stóran týdning fyri hagan og seyðahaldið, at hesin rættur ikki verður broyttur við at innangarðsjørð verður tikin frá teimum til onnur endamál enn til hoygging um summarið og vetrarbitið til hagaseyðin.

Umboðið fyri eigararnar av matr. nr. 19, 25, 32, 33 og 36 upplýsti, at hann eina tíð hevur dyrkað røtur v.m. og er farin undir eina ætlan at dyrka nóg fleiri røtur til sølufremjandi endamál og at gera fleiri royndir við aðrari grønmetisframleiðslu, trævøkstri og runnavøkstri.

Fyri at røkka hesum og kunna gera hetta møguligt, er neyðugt, at nevndu jarðarstykkir verða vetrarfriðað, tá ætlanin er ósambærlig við, at seyðurin hevur vetrarbitið.

Eftir ástaðarviðgerðina varð semja um, at gerðarrættarlimirnir hittust aftur í Tórshavn til víðari viðgerð av málinum. Mett varð, at ikki varð neyðugt við at nakar annar møtti til viðgerðina.

Á seinni fundi í Tórshavn, varð málið umrøtt.

Ein gerðarrættarlimur metti, at tað var ivasamt um hugtakið "trøð” kundi brúkast til lutvísu smáu jarðarstykkini, sum ætlan er um at fáa vetrarfriðað.

Annar gerðarrættarlimur framlegði skriv frá Heina Joensen, gartnarateknikara, sum við eini niðurstøðu metti, at blanda seyð og grønmeti saman skapar ikki grundarlag undir vinnuliga grønmetisframleiðslu og at val má gerast millum seyðahald og grønmetisframleiðslu.

Avtalað varð, at gerðarrættarlimirnir, hvør í sínum lag, gjørdu sína niðurstøðu av málinum skjótast gjørligt og síðani komu til niðurstøðu í málinum.

Meirilutin í gerðarrættarmálinum metir, at málið kemur undir í grein 36 í lóg nr. 172 frá 18.05.1937 "om haugers styrelse og drift” og sum broytt í 1944:

Græsningsretten på opdyrkede trøer kan såvel af ejeren som af haugeejeren forlanges

endeligt afløst, f.s.v. angår afløsningen ikke forhindrer vintergræsning på de ikke-vinter-

fredede arealer. Desuden kan afløsning på samme måde kræves, når det pågældende

areal agtes benyttet til træplantning eller anlæg af have eller fisketørringsplads eller

lignende med græsning uforeneligt brug. Afløsningen sker mod fuld erstatning i penge

af græsningsrettens værdi.

Meirilutin metir, at grein 36 í hagalógini er býtt upp í tvey, har fyrsta punktum setur hesar treytir fyri vetrarfriðing av einari trøð:

at talan skal vera um dyrkaða trøð,
at vetrarfriðingin ikki skal forða fyri at seyðurin kann hava vetrarbit á teimum innangarðs-ognum, sum ikki er vetrarfriðaðar.

Í grein 36, annað punktum verður bert sett sum treyt fyri vetrarfriðing:

- at innangarðsognin skal brúkast til trævøkstur ella urtagarð ella annað líknandi endamál, sum ikki er sambærligt við vetrarbit hjá seyði,

Í báðum førum skal endurgjald gjaldast haganum fyri mist vetrarbit.

Fyri nærri at kanna treytirnar í grein 36 fyrsta punktum, so er neyðugt fyrst at kanna hvat liggur í hugtakinum "trøð”.

Móðurmálsorðabókin nevnir hugtakið "trøð” soleiðis:

Innigirt jarðarstykki innlagt til uppdyrkingar, gerði, leggja traðir inn (gl.) innigirt øki

í haganum sum (bráfængis) beiti hjá kríatúrum, girðing el. tippi úti í haganum har

krýatúr kundu ganga á biti eina (stutta) tíð; sms. t.d. kongs- leigu-, neyta,- rossa-,

rættar-, seyða-.

Eftir hesari allýsing heldur meirilutin at tær í málinum nevndu innangarðsognir koma undir hugtakið trøð, tí upprunaliga eru ognirnar lagdar inn til uppdyrkingar, og hevur meirilutin ikki funnið nakra gerðarættar- landbúnaðarstevnu- ella yvirlandbúnaðarstevnumáli sum staðfestir, at ein trøð skal hava eina ávísa minstu stødd fyri at koma undir hugtakið trøð.

Í sambandi við ástaðarviðgerðina kundi staðfestast, at vetrarfriðing av ognunum matr.nr. 19, 25, 32, 33 og 36 ikki vil forða seyðinum at koma til grannaognirnar, har seyðurin hevur vetrarbit sítt, tí sambært umboðsmanninum fyri hagastýrið, so kemur seyðurin oman úr haganum við bygdina og suður eftir vegnum, oman við matr.nr. 3 og norður eftir vegnum umframt gjøgnum smoguna, sum nevnd er frammanfyri.

Sjálvt um hegnað verður móti bakkanum á matr. nr. 32 og 33, viðførir hetta ikki, at seyðurin verður forðaður at koma til frá ikki vetrarfriðaðum økjum, t

Hagin hevur møguleika at gera smogur aðrastaðni enn verandi smoga er, um teir meta tørvur er á hesum, so ein vetrarfriðing skuldi ikki nerva vetrarbitið á grannaognunum. 

Eisini kundi staðfestast, at nevndu innangarðsognir seinnu árini eru brúkar at dyrka grønmeti í og at lítil og eingin grasvøkstur var á ognunum tá ástaðarviðgerðin fór fram. 

Niðurstøða meirlutans er tí, at heimild er hjá eigarunum at krevja ognirnar vertrarfriðaðar sambært grein 36, fyrsta punktum í hagalógini.

Um vit kanna grein 36, annað punktum, so sigur E.A.Bjørk, sorinskrivari í bókini Færøsk Bygderet, bind 1, síða 170, afs. 4:

Som det ses opstiller § 36´s andet punktum ingen nærmere betingelser med hensyn til

karakteren af det areal, der agtes vinterfredet. Det kræves ikke, som i § 36 føste punktum,

at det skal være en trø eller overhovedet, at det skal være et indmarksstykke, således som

det forudsættes i § 34, stk. 2.

Tað er eisini við heimild í grein 36, annað punktum at heilar bygdir eru vetrarfriðaðar, hóast tað í flestu førum er gjørt sambært avtalu millum eigarar (kommunur) og hagapartar.

Sum fordømi kann verða víst til Yvirlandbúnaðarstevnumál nr. I/1950, har yvirlandbúnaðarstevnan staðfesti, at heimild er í grein 36, annað punktum at vetrarfriða trøð, tí hendan trøð skuldi brúkast til fiskaalibrúk. Yvirlandbúnaðarstevnan sigur m.a. í sínum grundgevingum: "Da anlæg af fiskedamme dernæst ifølge kommissionens enige opfattelse må anses for "lignende med græsning uforeneligt brug”, jfr. § 36...”

Eigararnir siga í skrivi sínum, at ætlanin er at brúka ognirnar til urtagarð við trævøkstri, runna-vøkstri og grønmetisdyrkan. Grønmetisdyrkan er sum nevnt farin fram á ognunum seinnu árini.

Eingin ivi er um, at slík dyrkan av m.a. grønmeti ikki er sambærligt við vetrarbit hjá seyði, soleiðis sum Heini Joensen, gartnari eisini greiðir frá í viðmerkingum sínum undir heitinum "Seyðahald og dyrkan av grønmeti”.

Niðurstøða meirilutans er tí, at heimild er eisini hjá eigarunum at krevja ognirnar vertrarfriðaðar sambært grein 36, annað punktum í hagalógini og at ognirnar matr.nr. 19, 25, 32, 33 og 36allar í Múla verða vetrarfriðaðar.

Eigarnarnir rinda Múlahaga endurgjald kr. 4,00 fyri hvønn m2, soleiðis at peningurin verður goldin í seinasta lagi 4 vikur eftir at endaligur úrskurður er feldur.

Útreiðslurnar í sambandi við hetta gerðarættarmál verða býttar soleiðis, at hvør av pørtunum ber útreiðslurnar til tann gerðarættarlim, sum viðkomandi hevur tilnevnt og útreiðslurnar til ástøðu-mannin verða býttar við helvtini til ávíkavist eigararnar og Múlahaga.

Ein gerðarrættarlimur meti, sum minniluti, at tað framgongur av málinum, at Essa Petersen ætlar særat nýta tey økini til ávíst endamál, men er í hesum sambandi at viðmerkja, at hann bert er eigari av einum lítlum parti av hesum lendi.

Ætlan hansara er harumframt tann at nýta lendið til at fáa nakað at vaksa, og sambært tí siðvenju og teimum royndum, sum eru, er hetta vanligt at gróður bert er í føroyska lendinum, tá seyðurin er av bønum, og er tað júst tí, at ásetingarnar frá gamlari tíð hava verið, soleiðis sum tær nú eru um seyð á bønum, og var tað gamla, at seyðurin kom aftur á bøin í klipping.

Tað vil sostatt siga, at hann kann gera fulla nyttu av sínari ogn eftir verandi skipan, og er tí ikki neyðugt at vetrarfriða.

Harafturat verður víst til, at sambært lógina er tað eigarin, sum kann vetrarfriða, um viðkomandi skal brúka tað til ávíst endamál, men í hesum førinum er tað ikki eigarin, men Essa Petersen, sum skal brúka lendið til ávíst endamál, og tá so er, meti eg ikki, at treytin er uppfylt. Okkurt stykki skal friðast, meðan grannastykkið ikki verður friðað og førir hetta til óskil.

Afturat hesum kemur, at seyðurin hevur havt sína vanligu gongd har og kemur ein vetrarfriðing at hava við sær, at viðurskiftini mugu regulerast av nýggjum, til stóran ampa fyri seyðabrúkið og tann rakstur, sum vanliga hevur verið á hasum økinum.

Gerðarrættalimurin vil við nevndu grundgevingum ikki góðkenna, at økini verða vetrarfriðað.

Í triðja lagi verður hildið, at ætlanin er so ivingarsom, at eingin grund er fyri at vetrarfriða lendið nú og allar ævir, men kundi sum ein neyðloysn verið at vetrarfriða økið í 3-5 ára royndartíð.

Minnilutin í gerðarrættinum vil tí við nevndu grundgevingum ikki góðkenna, at økini verða vetrarfriðaði.

Sambært avgerð frá meirilutanum í gerðarrættinum verður tí gjørdur hesin

Ú R S K U R Ð U R

Ognirnar matr.nr. 19, 25, 32, 33 og 36 allar í Múla verða vetrarfriðaðar.

Endurgjaldið fyri mista vetrarbitið verður sett til kr. 4,00 fyri fermeturin og verður upphæddin goldin í seinasta lagi 4 vikur eftir at endaligur úrskurður er gjørdur, sambært grein 37 í L. Nr. 172 frá 18.05.1937 fyri Føroyar um hagastýri og røkt v.m., sum seinast broytt við Ll. Nr. 82 frá 19.06.1990.

Útreiðslurnar í sambandi við hetta gerðarættarmál verða býttar soleiðis, at hvør av pørtunum ber útreiðslurnar til tann gerðarættarlim, sum viðkomandi hevur tilnevnt og útreiðslurnar til ástøðu-mannin verða býttar við helvtini til ávikavist eigararnar og Múlahaga.

Tórshavn 3. juni 2007 .

 

Páll Nielsen           Jógvan Páll Lassen         Kári Thorsteinsson