Kyrring

Dánjal Petur Højgaard, Søldarfjørður

Úrtak

Tá ið ein ær missir sítt lamb, hevur verið vanligt í Føroyum at “kyrra” annað lamb aftrat, um hetta var gjørligt. Ein spurnarblaðakanning varð í 1974 send út til bøndur og seyðamenn kring alt landið. Grundað á 64 svar, ið umboðaðu 12.896 áseyðir (18% av áseyðatalinum) verður greitt frá, hvussu kyrringin fór fram, og hvørjir arbeiðshættir vórðu nýttir. Varð deyða lambið afturfunnið, nýttu 87% skinnið til at seyma upp á aftratkyrringarlambið. Í hesum føri, vóru eisini t.d. 37%, ið smurdu blóð frá deyða lambinum, og 24% nýttu mjólk frá ærini upp á kyrringarlambið.

Um deyða lambið ikki varð afturfunnið, lótu 21% mjólk frá ærini yvir á kyrringarlambið. Ein røð av øðrum var nýtt, og varð hetta latið á lambið, ærina ella bæði. Til dømis: skarn, petroleum, luktilsi, barberspritt o.a. Eisini hildu nakrir ær og lamb saman í trongum rúmi. Eitt dømi var um, at hundur varð hildin nærhendis, so ærin fór at verja lambið.

Tíðin, til ærin tók lambið til sín, var 0-30 dagar (meðal 1,0-5,6). Tíðin, frá lembing og til kyrring framvegis var gjørlig, var 2-60 dagar (meðal 4,9-9,0). Mesti aldur á kyrringarlambi var hildin at vera 1-28 dagar (meðal 9,9-15,5). Eisini søgdu 6%, at lambið skuldi vera so ungt sum gjørligt. Liturin á kyrringarlambi varð ikki hildin at hava týdning av 84%, meðan 6% ivaðust og 8% hildu litin hava týdning. Tilsamans 19% hildu ungar ær taka lambið betri enn gamlar ær, meðan 41% ivaðust og 39% ikki hildu tær yngru taka betri.

Viðvíkjandi súgvitíttleika skuldi lambið haldast til ærina 2-12 ferðir um samdøgrið (meðal 3,7-4,8). Nakrir (16%) hildu vera fyrimun at fáa lambið svangt, og aðrir (8%) hildu, at lambið skuldi súgva so ofta sum gjørligt. Tilsamans 61% hildu betri vera, um lambið seyg ofta, meðan 6% ivaðust, og 13% hildu ikki so vera. At mjólkarnøgdin hjá ærini eisini ávirkaði kyrringina, hildu 9%.

Ein roynd er gjørd at seta úrslitini inn í eitt atburðarfrøðiligt høpi. Bæði svartilfar og royndir tykjast benda á, at luktur/tev hevur størstan týdning, tá ið umræður at kyrra eitt lamb aftrat.

Inngangur

Seyður og seyðahald hevur í túsund ár verið ein aðaltáttur í landshúsarhaldi føroyinga. Tessvegna finnast ymsar bókmentir, ið viðgerða nógvar ymsar spurningar, ið hava við seyð at gera – líka frá Seyðabrævinum í 1298, til nærlagdu frásagnirnar hjá Joensen (1979).

Sum uppvaksin í niðursetu- og traðarbygdini Rituvík, hevur høvundin havt nakað við seyð at gera – um ikki so nógv sum fólk í bóndabygdum. Sum lesandi á Støðisútbúgvingini á Fróðskaparsetri Føroya frá 1972-74, bar so á, at eitt prosjekt innan djóra-atferðarfrøði kom at snúgva seg um seyðin og tey viðurskifti, ið gera,

1) at eitt lamb stutt eftir lembing knýtir seg fast til eina ær, og

2) at ærin, ið lembdi lambið, eisini á sín hátt knýtir seg fastan til lambið.

Ymsar kanningar og eygleiðingar blivu gjørdar saman við vegleiðaranum til seyðakanningarnar, Klaus H. Jacobsen, mag.art., og í samstarvi við táverandi seyðaráðgevan, Tummas Joensen, vanliga nevndur Tummas á Kjalnesi og Dánjal Joensen, bónda (sjá Adendum, aftast). Eisini vórðu spurnarbløð um kyrring og lembing send út til bøndur og seyðamenn kring landið. Ein fyribils uppgerð og frágreiðing varð gjørd sum liður í lesnaðinum á sumri 1974. Svar hildu fram at koma; men stutt eftir fór høvundin av landinum í víðar lestrarørindum. Seyðakanningar og spurnarbløð blivu løgd til viks, og onnur arbeiði komu í staðin; men tað stak áhugaverda og nágreiniliga svartilfarið frá nógvum royndum seyðamonnum og bøndrum hevur tó av og á komið høvundanum til hugs – men umstøður hava ikki verið til at tikið tilfarið fram aftur til eina viðgerð, ið kanska kundi leggjast fram fyri almenningin.

Við hesari grein verður so ein roynd gjørd endaliga at gera upp tilfarið frá spurnarbløðunum um kyrring og lembing. Ein stór tøkk skal ljóða til øll tey, ið svaraðu og annars hjálptu til á ymsan hátt. Petur Steingrund, djóraatburðarfrøðingur, verður takkaður fyri at hava lisið handritið til greinina og gjørt viðmerkingar – serliga við djóraatburðarfrøðiligum atliti. Vónandi kunnu øll seyðaáhugað, bæði nú og í framtíðini finna frægd í tí, sum her verður framlagt í tveimum greinum: Ein um at kyrra lomb aftrat og ein um atferð hjá seyði í lembing.

Um kyrring

Joensen (1974; 1979) umrøður fyribrigdini “at kyrra lamb aftrat” ella “geva aftur” í týdninginum at geva ær eitt lamb í staðin fyri sítt egna lamb, ið er deytt. Hugtakið “at kyrra” verður eisini nýtt um t fáa – serliga yngri seyð – at støðast saman við øðrum seyði – sjá Seyðabrævið (1298), Joensen op.cit. og Svabo (1976).

Í lembingini er sum kunnugt sera ymiskt, hvussu gongst teim ymsu ónum – í “lambaspræni” ella í “ternusnerti”. Hjá summum doyr lambið, hjá øðrum eydnast at lemba tvey. Ella hevur ær lembt og klárar ikki at føða tað við mjólk. Seyðamaðurin tekur kanska lamb frá tveimum teim síðstnevndu og roynir at kyrra aftrat, har ein ær hevur mist sítt lamb. Sera ymiskt er, hvussu seyðamaðurin ella seyðahaldarin her ber seg at. Niðanfyri verða sýnd samantaldu svarini frá spurnarbløðunum (uml. 100), ið vórðu send til bøndur og seyðamenn kring landið. Tilsamans 64 komu aftur. Nøkur fá dømi um ymsar áhugaverdar eygleiðingar, ið svararin hevur lagt til merki, verða eisini tikin við.

Keldurnar

Býtið av keldum sæst í Mynd 1. Heili 33% av svarunum eru úr Streymoynni, meðan heldur fá (3%) eru úr Suðuroynni. Tilsamans 13% av svarunum eru ónevnd. Í Mynd 2 sæst tó, at svartalið er umleið proportionalt við vídd á viðkomandi oyggj, og mega tí svarini sum heild roknast at umboða allar Føroyar sum heild.

Úrslit og viðgerð

Spurningur 1: Kyrringarháttur

Talva 1 og talva 2 sýna, hvussu býtið var millum teir ymsu kyrringarhættirnar. Týðuligt er, at skinnið var nógva mest nýtt (87,3%).

Talva 1. Kyrringarhættir, tá ið deyða lambið var afturfunnið.

FRÁ DEYÐA LAMBINUM OG YVIR Á ATKYRRINGARLAMBIÐ
	tal	%
Skinn	55	87,3
Blóð	23	36,5
Skarn	05	7,9
Heila	04	6,3
Innvølur	03	4,8
Livur	02	3,2
Hjartablóð	02	3,2
Livrablóð	01	1,6
Kropp	01	1,6
Hjarta	01	1,6
Blóð úr innvøli	01	1,6
Annað leyst	01	1,6

 

FRÁ DEYÐA LAMBINUM OG YVIR Á ÆRINA
Hjartablóð	01	1,6

 

FRÁ ÆRINI (SKINNIÐ Í NÝTSLU)
Mjólk á lambið (ikki tilskilað hvar)	15	23,8
Eftir burður	05	7,9
Mjólk á  høvur og bein	03	4,8
Skarn	03	4,8
Mjólk á hala	02	3,2
Mjólk á nakka	01	1,6
Mjólk á nalva	01	1,6
Royvið	01	1,6
Land	01	1,6
Roða aftan	01	1,6
Gníggja  høvur og bein í burðarlið 1	01	1,6
Gníggja lambið í huppin	01	1,6
Blóð (ikki tilskilað hvar)	01	1,6
Blóð úr nasagluggum	01	1,6
Blóð úr oyra (markað) á afturpart og heys	01	1,6

 

ANNAÐ
Seta ærina fasta	03	4,8
Ær og lamb í sama tronga rúmi	02	3,2
Sterkt rúkandi evni á ær og skinn	01	1,6
Kraftfóður á lamb (hala)	01	1,6

Nýtsla av skinni krevur eyðsýniligt, at deyða lambið verður funnið so skjótt sum gjørligt, til tess, at ikki rot skal koma í. Kelda nr. 32 nevnir, at hann goymdi deyða lambið í frystiboks til at kunna nýta seinni. Framferðarhátturin, tá ið skinnið skal nýtast, er av fleiri keldum lýstur sera nágreiniliga (t.d. nr. 6, 24, 30 og 44). Nøkur brot skulu endurgevast her:
Kelda nr. 6: “Um eg í haganum komi fram á ær við deyðum lambi, taki eg ærina og tað deyða lambið heim. Síðan mjólki eg júgrið á ærini tómt, tí hon vil ikki hava nakað annað lamb at súgva seg, um hon hevur pínu av mjólkini. Eg fletti skinnið av tí deyða lambinum og seymi tað uppá eitt annað lamb (so ungt sum gjørligt) og sleppi hesum lambi til ærina. Vil hon ikki taka tað av sær sjálvari, má hon haldast, meðan lambið sýgur”

Kelda nr. 24: “Eg plagi at spretta tað deyða lambið niður til nalvan og fletti tað so í bjølgi og lati lambið í skinnið; so plagi eg at ryða (rýða) blóðið, hjarta og livrina á høvdið og beinini á lambinum. Tá ið tað er gjørt, lati eg lambið súgva ærina, samstundis sum eg lati hana snodda at lambinum”

Kelda nr. 30: “Deyða lambið verður sprett úr hálsinum aftur undir halan, beinini skorin av um knøini, og skinnið verður ikki sprett oman eftir beinunum. Lambið verður “latið í” skinnið, øll fýra beinini verða smoygd út í, og seymað verður saman undir búkinum. Blóð verður smurt á høvd og bein. – Um tveir dagar er skinnið so rotið, at tað má koyrast vekk, um ærin ikki hevur tikið”

Kelda nr. 44: “Eg havi ofta flett hitt deyða lambið og pentað skinnið upp á tað livandi, og so plagi eg at opa bringuna á tí deyða lambinum og roða hjartablóðið upp á reyvina á tí livandi og upp á nøsina á ærini ...um eg havi nýtt eftirburð, so havi eg einki annað nýtt, men havi roðað eftirburðin um høvdið og ikki minst um halan á tí livandi lambinum, og aloftast nortið hann við nøsina á ærini eisini”. 

Talva 2. Kyrringarhættir, tá ið lambið varð funnið ella nýtt.

Á ATKYRRINGARLAMBIÐ
	Tal	%
Mjólk	13	20,6
Sterkt rúkandi evni	06	9,5
Petroleum	06	9,5
Luktilsi	05	7,9
Skarn frá ær	03	4,8
Kamferdropar	01	1,6
Ráolju	01	1,6
Barberspritt	01	1,6
Hárvatn	01	1,6
Puddur	01	1,6

 

UM NÆSAR/MÚLA Á ÆRINI
Petroleum	09	14,3
Luktilsi/parfuma	04	6,3
Sterkt rúkandi evni	03	4,8
Barberspritt	01	1,6
Hárvatn	01	1,6
Mjólk	01	1,6
Eftirburð	01	1,6

 

IKKI TILSKILAÐ Á HVØNN
Petroleum	06	9,5
Sterkt rúkandi evni	04	6,3
Luktilsi	02	3,2
Desinfektor	01	1,6
Seyðavask	01	1,6

 

ONNUR VIÐGERÐ
Ær og lamb leys í krubbu/lítlum rúmi	06	9,5
Binda ær í trongum rúmi	03	4,8
Onki nýtt	02	3,2
Halda hundi nær við	01	1,6
Binda band á ærina úti	01	1,6
Ikki tilskilað	01	1,6

Samstundis sum hesar frágreiðingar tala fyri seg sjálvar, hvussu fram verður farið, verða eisini tey mest vanligu hjálparevnini nevnd: blóð frá deyða lambinum og/ella mjólk frá ærini. Sum sæst í talvu 1, vórðu eisini aðrir lutir av deyða lambinum nýttir: skarn, heili, livur, innvølir, blóð úr innvøli, hjartablóð, livrablóð, kropp, hjarta og annað leyst. Samstundis varð eisini ymiskt av ærini nýtt: eftirburður, skarn, mjólk (á høvur og bein, á hala, á nakka, á nalva), royvið, land, blóð (úr nasaglugga og oyra) og at gníggja/roða høvur og bein á lambinum aftan, í burðarlið ella hupp á ærini.

Nakrir fáir heimildarmenn nevna, at ærin harumframt varð sett føst, ella at ær og lamb vórðu hildin í sama (tronga) rúmi. Einstakt dømi var um, at sterkt rúkandi evni varð nýtt á ær, og skinn og annað stakt dømi9 um, at kraftfóður varð latið á lambið (á halan).

Siðurin at kyrra lomb aftrat hevur eisini samband við, hvussu nær ella fjart hagin liggur. Er talan um fjarskotnan fjallahaga, er avmarkað, hvussu ofta tann einstaki seyðamaðurin er førur fyri at finna møgulig deyð lomb. Eitt dømi er:

Kelda nr. 44: “Ofta fæst ikki hendur á hvørki eftirburð ella tað deyða lambið, so havi eg mjólkað væl upp á høvd og rygg og hala á lambinum, eisini mjólka upp á lógvan og smurt á trýnið á ærini”

Um deyða lambið ikki varð afturfunnið, vóru ymisk evni antin nýtt á atkyrringarlambið, á ærina – ella á bæði. Á atkyrrringarlambið var mest vanligt at nýta mjólk (20,6 %), síðan kom sterkt rúkandi evni og petroleum (9,5 % hvør) og luktilsi/parfuma (7,9 %). Síðani so ymisk evni sum: skarn frá ærini, kamferdropar, ráolju, barberspritt, hárvatn og puddur(!).

Á ærina var mest vanligt at nýta petroleum (14,3 %) um múlan/nasarnar (keldur 13 og 22 siga, at hesin háttur er komin úr Íslandi). Annars vórðu nakað tey somu rúkandi evni sum omanfyri nýtt, umframt mjólk og eftirburð. Onnur evni, har ikki tilskilað varð um nýtsluna á ær ella lamb, vóru: desinfektor og seyðavask. Eins og tá ið skinn varð nýtt, eru eisini nakrir, ið hava ær og lamb saman í trongum rúmi, ella seta tey føst inni ella úti. Vert er kanska eisini at leggja til merkis, at kyrringin eisini kann eydnast, sjálvt um ongi hjálparevni verða nýtt (kelda 47), og at summar ær als ikki taka lambið til sín (t.d. kelda 30). Kelda 18 tekur soleiðis til:

“bara tvær ferðir havi verið snýttur av tí. Tað vóru tvær ærir sama dag. Hvørgin tók, og eg visti ikki hvussu hetta bar til; men so kom eg eftir tí, at eg hevði fingist við salpetur og ikki vaska mær nóg væl um hendurnar...so ein skal ansa væl eftir at ikki annar roykur enn seyðaroykur kemur til...royndi enntá dagin eftir við petroleum, men hetta hjálpti heldur ikki”..

Roknað varð við, at kyrringin var komin undir land, tá ið mjólkin, ið lambið hevði sogið, kom út aftur sum skarn (keldur 4, 7 og 18).

Eitt eindømi um óvanligan kyrringarhátt, var at nýta hund til at fáa ærina at verja lambið:

Kelda 55: “hjá einstøkum óm, sum hava verið serliga trekar at taka atkyrringarlambið, hevur hjálpt at seta hund varisliga á, tær loypa tá til at verja lambið, og hendir tað, at tær verja, so er sloppið – tá skal ærin vera í krubbu ella í bandi”..

(høvundanum kemur til hugs, at íslendskir búfrøðingar, ið vóru á vitjan í Føroyum í 1974, nevndu henda háttin at nýta hund í Íslandi, ið har varð kallaður at “venja undir”). Hendingastaðni hevur verið sjáldsamt at kyrra aftrat, t.d. sum her frásagt:

Kelda 54: “Afturatkyrring hevur verið lítið brúkt her, sum eg veit um at siga frá, men fyrr var tað meira vanligt ...fyri gott 20 árum síðani hevði eg eina ær, sum hevði mist lambið. Tað var einar 8 daga gamalt. Dagin eftir tók eg annað lambið frá einari tvílembu, eg hevði, at kyrra aftrat. Eg fletti tað deyða lambið, seymaði skinnið av tí upp á tvílembulambið og slepti tí upp í krubbuna, har eg hevði ærina, sum hevði mist lambið. Men ærin vildi ikki sleppa tí at súgva, hon stútaði tað burtur. Eg fór so upp í krubbuna at halda ærini, men hon gjørdi kortini so nógv um seg, at lambið ikki fekk sogið. Júgurið á ærini stóð á tambið av mjólk, og eg tók so og mjólkaði henni eitt sindur, tí at kanska fekk hon ilt. Tá eg tá helt ærini, slapp lambið at súgva, men eg sá ongantíð, at lambið slapp at súgva, uttan so, at eg var hjá og helt ærini.

Hetta gekk í einar átta dagar, men so slepti eg ærini út, tí tá helt eg ikki, at hon fór at taka lambið. Tá eg kom inn aftur í hoyggjhúsið, tá kom ærin jarmandi aftur eftir lambinum. Eg slepti tí út, men tók skinnið av tí, og ærin hevði lambið eftir tað”..

Frammanfyri er umrøtt tey føri, har ein ær fær eitt fremmant lamb “til fosturs.” Sum Talva 1, Talva 2 og nøkur dømi vísa á, vóru nógvir ymiskir framferðarhættir nýttir til tess at fremja kyrringina – soleiðis at framleiðslan av kjøti kundi verða størri enn hon annars kundi verið við ongum lambi. Ein heimildarmaður minnir tó á, at viðhvørt kann eisini vera trupult at fáa ær at kennast við sítt egna lamb. Tá kunnu snildir sum hesar takast í nýtslu:
Kelda 55: “eg átti ær, sum stóð uppi yvir næstan deyðum lambi, sjónliga var hon góð við tað, og eg hugsaði so, at tað ikki hevði orkað at súgva tøppin úr boppuni. Eg tók so ærina, sum hevði nógva mjólk, og læt lambið súgva seg mett; tað menti seg skjótt, og tá eg slepti tí aftur, vísti ærin seg at vera ógvuliga góð við tað; men tá eg kom fram við henni dagin eftir, stóð hon og jarmaði við ongum lambi. Tá eg fór at reka hana spakuliga, fyri at fáa hana at ganga á lambið, rann hon beinleiðis til, har tað lá næstan deytt í hungri. Nú tók eg ærina í tjóður, fyri at vita, hvussu hon tíggjaði sær. Hon var ógvuliga góð við lambið, men vildi bert hava tað undir hálsinum á sær. Hvørja ferð lambið skuldi fara aftureftir, snaraði hon sær á og fekk tað undir hálsin aftur. Fyri at avvenja hana við hetta – hon hevði tá staðið í tjóðri í 14 dagar, og lambið var rættuliga stórt – lat eg lambið onga mjólk fáa ein dag, og tók so og bant annað frambeinið á ærini upp, krept sum tá hon liggur á bóli, og slepti so. Lambið, sum var hungrað, fór at jaga hana beinanvegin eftir mjólk, og hon byrjaði á sín gamla hátt beinanvegin. Men tað var skjótt at hon lúgvaðist á trimum beinum og stóð púra kyrr, til lambið var mett og av eintingum fór undan henni. Hon gekk við beininum uppibundinum í 2 dagar, og tá eg 3.dagin loysti, fyri at vita, var alt í lagi”...

Er munur í kyrringarhátti millum oyggjar/landspartar?

Hagfrøðiliga tilfarið er heldur lítið at svara hesum spurningi til lítar. Tó er ein roynd gjørd í Mynd 4 at samanbera nýtsluna av skinni millum oyggjar/landslutirnar Norðoyar, Eysturoy, Streymoy, og “sunnanfjørðs” (Sandoy, Skúvoy og Suðuroy). Tey trý svarini úr Vágum (Nr. 45 og 46) og Koltri (Nr. 47), ið allar nýttu skinn, eru ov fá at seta upp fyri seg og eru tí mett at hoyra við til Streymoyarøkið. Tilsamans 9 keldur nýttu ikki skinn: nr. 12, 14, 35, 39, 41, 42, 51, 60 og 61.

Oyggj/landspartur	Svartal	Nýttu skinn	%
Norðoyar	10	10	100
Eysturoy	12	10	83
Streymoyarøkið	25	21	84
Sunnanfjørð	09	08	90
Ónevndar keldur	08	06	75

Talva 3. Nýtsla av skinni í ymiskum landspørtum. Í Streymoyarøkinum eru Koltur og Vágar íroknaðar Steymoy; Sunnanfjørðs er Sandoy, Skúvoy og Suðuroy.

Sjálvt um tær ónevndu keldurnar – helst javnt býttar ymsastaðni frá – hava lægstu nýtslu av skinni, mega tølini metast so mikið javnt høg, at talan neyvan er um týðuligan mun millum landslutirnar.

Kyrring í øðrum londum

Vituligt er, at kyrring er ikki bert kend í føroyskum seyðahaldi. Umrøða av seyðahaldi aðrastaðni skal ikki gerast her; men sum dømi kann nevnast, at baskarar – bæði í Spania og í USA – hava nýtt skinnið til aftratkyrring (Laxalt 1966). 

Spurningar 2-6 (um tíð til ærin tekur, súgvitíttleika, v.m.)

Í Talvu 4 eru hesir spurningar og svarini til teirra sett upp. Við tað, at ymsar viðmerkingar komu til teir settu spurningarnar, eru eisini nakrir teigar gjørdir í hesi talvu, ið ikki vóru við á upprunaliga spurnarblaðnum.

Spurningur nr.:

			tils.	mið.	st.d.	min.	max.	%
2a	Tíð, til ærin tekur lambið	FRÁ (døgn) TIL (døgn) longri við styggari ær skjótari við nógvari mjólk	3 1	1,0 5,6	0,8 5,5	0,0 1,0	4,0 30,0	4,7 1,6
2b	Súgvitíttleiki	FRÁ (um dagin) TIL (um dagin) so ofta sum gjørligt fáa lambið svangt	5 10	3,7 4,8	0,8 1,7	2,0 3,0	8,0 12,0	7,8 15,6
2c	Betri at súgva ofta	JA NEI IVASAMT IKKI UPPLÝST	39 8 4 6					60,9 12,5 6,3 9,4
3a	Tíð frá lembing til kyrring har kyrring framvegis er gjørlig	FRÁ (dagar) TIL (dagar) Longri við nógvari mjólk	2	4,9 9,0	5,1 11,1	0,0 2,0	21,0 60,0	3,1
4a	Mesti aldur á kyrringarlambið	FRÁ (døgn) TIL (døgn) í mesta lagi (døgn) so ungt sum møguligt	4	9,9 15,5 15,7	7,5 9,0 9,3	1,0 2,0 5,0	21,0 29,0 45,0	6,3
5a	Litur á kyrringarlambi týdning í mun til deytt lamb	JA NEI IVASAMT	5 54 4					7,8 84,4 6,3
6a	Ungar ær taka betri enn gamlar	JA NEI IVASAMT Mjólka nøgd týdning	12 25 26 6					18,8 39,1 40,6 9,4

Tíðin, til ærin (góð)tekur kyrringarlambið lá millum 0-30 dagar (miðal 1,0-5,6). Sambært Smith et al (1966) eru vanliga uml. 8 tímar beint aftaná lembingina avgerandi fyri at ærin knýtir seg tætt til sítt egna lamb – ella eitt fremmant, um hennara egna ikki er har. Henda tíð sýnist sostatt at vera longri við føroyskum seyði. Vert er í Talvu 4 at leggja til merkis, hvussu long tíðin er frá lembing, til kyrring framvegis er møgulig: frá 0-60 dagar (miðal 4,9-9,0).
Tann nýtti súgvitíttleikin var 2-12 ferðir um dagin (miðal 3,7-4,8). Haraftrat heldur ein stórur meiriluti (60,9%), at betri er at lambið sýgur ofta. Súgvitíttleikin hjá nýlembdum er sambært Munro (1956) í miðal knapt 30 ferðir um dagin fyrstu 6 vikurnar. Alexander & Williams (1966) funnu súgvutíttleikan at vera hægstan í byrjanini, fyri síðan at falla við umleið 30 % fyrstu 2-3 tímarnar, til minni enn 5 % umleið 12 tímar aftaná lembing.

Fyrstu kyrringardagarnar vil ærin gera nakað av mótstøðu, so teir 15,6%, ið ráða til, at lambið skal vera hóskandi svangt, hava funnið eitt slag av “gyltum millumvegi.” Tí tá vil svongdin hjá lambinum viga upp í móti mótstøðuni frá ærini í byrjan.

Spurningur 6 viðgerð aldur á ærini. Her hildu flestir (39,1%) at aldurin ikki hevði týdning fyri at taka lambið, meðan 18,8 % hildu, at ungar ær taka betur enn gamlar. Her hava eisini 9,4 % viðmerkt, at mjólkarnøgdin hevur týdning fyri at taka – um ikki nóg mikið av mjólk er til, verður kyrringin torfør. Í spurningi 3 eru eisini viðmerkingar um mjólkarnøgd: 3,1 % hildu, at tíðin frá lembing, til kyrring var gjørlig, longdist, um nóg mikið var til av mjólk. 

Samanumfatandi tulking av úrslitum

Samantikið eru í svarunum frá seyðamonnum og bóndum nýttir nógvir ymiskir hættir og samansettar viðgerðir. Tó tykist greitt, at tað ið nýtt hevur verið, er:

1) Tilfar, ið gevur lukt/tev frá deyða lambinum

2) Tilfar, ið gevur lukt/tev frá ærini sjálvari

3) Evnir, ið ørkymla lukt/tev-myndina hjá ærini (av egnum lambi).

Hetta merkir, at tað, ið ærin góðkennir er partvís ein luktur/tev frá egnum lambi, partvís luktur/tev frá sær sjálvum. Samsvarandi sæst, at um ærin ikki góðkennir eitt lamb, er tað vegna:

1) Fremmandan seyðaroyk – ið ikki er “í ætt” (ærin fær ikki spjatt egnar ílegur, tá ið talan verður um fremmand lomb).

2) Annan fremmandan royk ella fremmand evni (t.d. salpetur)

3) Doyving ella ørkymlan tevsansi – ærin vil ikki taka kyrringarlambið eina tíð, meðan fremmanda evnið virkar (men tá ið lambið er noytt at súgva í nakrar dagar, kemur so við og við roykurin av ærini yvir á kyrringarlambið).

Roknast má við, at fyribrigdi “imprinting” millum ær og lamb fer fram stutt eftir lembing – sjá Hersher et al. (1963), Klopfer & Gamble (1966) og Klopfer og Kloper (1968). Bert ærin nær at sleikja lambið í stutta tíð aftaná lembingina, so setir minnið um roykin av møguliga deyða lambinum seg rimmarfast. Fær ærin seinni ábendingar um roykin av sínum egna (deyða) lambi frá ymiskum lutum (talva 1), vil hon góðkenna eitt fremmant lamb við hesum royki.
Verður hinvegin tevsansur hennara ørkymlaður við sterkt rúkandi evnum, góðkennir hon ongi lomb eina tíð; men seinni vil hon gera tað, um lambið ber hennara egna royk.

At hormon-tilbúningin eisini kann hava ein leiklut, sæst av tí, at kvidnar ær og sjálvt brundgeldar ær kunnu taka lomb til sín. Her má teirra hormon-tilbúning at knýta seg til lamb verða somikið frammarlaga, at týdningurin av roykinum av tí fremmanda lambinum eyðsýniliga má dvína.

Á heilt øðrum bógvi innan atburð, er tað fyribrigdi, at ær fara at verja lamb móti “fígginda”, t.d. hundi. Tá koma heilt onnur viðurskifti inn í myndina, tí ærin verjir lambið, sjálvt um hon ikki hevur góðkent lambið sum sítt egna. Helst er talan um eldri floksverju-atburð, har allar ær fara at verja tey lomb, ið eru nær teimum – antin teirra egnu ella ikki – móti fremmandum fíggindum so sum úlvi ella rovfugli.

Men samantikið benda tey 64 innkomnu svarini á, at luktur/tev hevur størsta týdningin í føroyskari kyrring av lombum.

Endi – útgangur

Í farnu øld – og aftur til aralds tíð – var seyðahaldið avgerandi fyri matframleiðsluna her á landið. At stórur dentur hevur verið lagdur á allar teir ymsu partarnar í hesi vinnu, hevur verið lívsneyðugt. Sum lítið ullarlagdur í mun til stóra seyðaull, er tað, ið hevur og hevði við kyrringina at gera. Tó sæst í teim givnu dømunum um frásagnir og framferð, at menn eisini her hava verið sera nærlagdir í at leggja væl til merkis og at finna fram til sín serstaka arbeiðshátt, ið gav tey neyðugu úrslitini. Við hesum verður henda uppgerð viðgerð av kyrring í sjeytiárunum í Føroyum enda. Forvitnisligt hevði sjálvsagt verið at samanborið við nútíðina, har seyðahaldið nógvastaðni er munandi broytt við t.d. fleiri vælútgjørdum seyðahúsum og meiri umfatandi fóðring og medisinviðgerð. Eisini er samskiftið nógv útbygt hesi bæði farnu ártíggjund. Tann dagligi dagurin er ein heilt annar. Sjónvarpsmentanin er her – antin tað so er SVF ella parabolurin. Áskoðanir og framferð hjá seyðamonnum og bóndum kann helst eisini broytast sum so mangt annað. Men man kyrringin verða broytt? – Spurningurin verður latin standandi opin, til onnur spurnarskema kanska verða send út .......

Bókmentir og heimildarfólk

Alexander, G. Og Williams, D. 1964. Maternal facilitation of sucking driv ein newborn lambs. Scinence N.Y. 146:665-666.

Hersher, L., Richmond, J.B. og Moore, A.U. 1963. Modifiability of the critical period for the development of the maternal behaviour in sheep and goats. Behaviour 20: 311-320.

Joensen, R. 1974. Persónligt samskifti. Svar og viðmerkingar til tað nýtta spurnarblaðið (ikki talt við í uppgerðini, ið bert umfataði seyðamenn og bøndur).

Joensen, R. 1979. Fåreavl på Færøerne. In: C. Matras (ed.): Færoensia. Textus & Investigationes 12: 1-310.

Klopfer, P.H. og Gamble, J. 1966. Maternal “impringing” in goats; the role of chemical senses. Zeitschrift für Tierpsychologie 23: 588-592.

Klopfer, P.H. og M.S. Klopfer 1968. Maternal “imprinting” in goats: fostering of alien young. Zeitschrift für Tierpsychologie 25: 862-866.

Laxalt, R. 1966. Basque sheepherders. National Geographic 129 (6): 870-888.

Munro, J. 1956. Observations on the suckling behaviour of young lambs. Brit. J. Anim. Behav. 4(1): 35-36.

Seyðabrævið. 1298.

Smith, F.V. & Van-Toller, C & Boyes, T. 1966. The critical period in the attacment of lambs and ewes. Anim. Behav., 14: 120-125.

Svabo, J. Chr. 1976. Indberetninger fra en reis ei Færøe 1781 og 1782. Selskabet til Udgivelse af Færøske Kildeskrifter og Studier. C. A. Reitzels Boghandel A/S. København 497 pp. ISBN-87-87504-28-6. 

Yvirlit yvir seyðamenn og bøndur, ið hava svarað:

NR.	FORNAVN	EFTIRNAVN	STAÐUR	OYGGJ
1.	Julius	Gaard	Svínoy	Svínoy
2.	Hans Dávid	Hansen	Svínoy	Svínoy
3.	Heini	Joensen	Svínoy	Svínoy
4.	Justinus	Justinussen	Svínoy	Svínoy
5.	Tummas	Thomasen	Viðareiði	Viðoy
6.	Óla Kristian	Heinesen	Klaksvík	Borðoy
7.	Óli	Joensen	Klaksvík	Borðoy
8.	Mikkjal	Mikkelsen	Klaksvík	Borðoy
9.	Hans Jacob	Olsen	Klaksvík	Borðoy
10.	Símun Petur	Rasmussen	Haraldssund	Kunoy
11.	Joen Peter	Ellingsgaard	Eiði	Eysturoy
12.	Martinius	Reyná	Elduvík	Eysturoy
13.	Sámal J.	Hansen	Lamba	Eysturoy
14.	Jóannes	Johannesen	Lamba	Eysturoy
15.	Jacob O.	Joensen	Leirvík	Eysturoy
16.	Jacob Olaf	Lervig	Leirvík	Eysturoy
17.	Hans	Weihe	Norðskáli	Eysturoy
18.	Símun	Højgaard	Rituvík	Eysturoy
19.	Per	Húsgarð	Syðrugøta	Eysturoy
20.	Jacob A. M.	Øre	Syðrugøta	Eysturoy
21.	Rasmus	Rasmussen	Søldarfjørður	Eysturoy
22.	Chr. Johs.	Højgaard	Toftir	Eysturoy
23.	Poul	Vang	Hoyvík	Streymoy
24.	Hans Peter	Hansen	Hósvík	Streymoy
25.	Tummas	Eikholm	Hvalvík	Streymoy
26.	Hans	Nolsøe	Kaldbak	Streymoy
27.	Cornelius	Reinert	Kaldbak	Streymoy
28.	Kári	Skorá	Kaldbak	Streymoy
29.	Adrian	í Homrum	Kollafjørður	Streymoy
30.	Tummas	Joensen	Kollafjørður	Streymoy
31.	Tummas	Bærentsen	Kvívík	Streymoy
32.	Chr. R.	Joensen	Kvívík	Streymoy
33.	Jákup	Joensen	Kvívík	Streymoy
34.	Jóannes	Debes	Oyrareingir	Streymoy
35.	Jákup	Hansen	Saksun	Streymoy
36.	Hans Antonius	Hansen	Skælingur	Streymoy
37.	Jákup	Joensen	Skælingur	Streymoy
38.	Sam	Egholm	Streymnes	Streymoy
39.	Dion	Dalsgarð	Velbastað	Streymoy
40.	Dánjal Pauli	Danielsen	Velbastað	Streymoy
41.	Dánjal	Niclasen	Velbastað	Streymoy
42.	Tróndur	við Á	Velbastað	Streymoy
43.	Heini	á Heygum	Vestmanna	Streymoy
44.	Andreas Vang	Højgaard	Vestmanna	Streymoy
45.	Hans Chr.	Joensen	Miðvágur	Vágar
46.	Ónevndur	Tórmanshagi, Kleivar, Tindhólm		Vágar
47.	Ragnar	Rasmussen	Koltur	Koltur
48.	Tór	Henriksen	Sandur	Sandoy
49.	Jóannes	í Dalsgarði	Skálavík	Sandoy
50.	Poul Jens	Jacobsen	Skálavík	Sandoy
51.	Jógvan	Joensen	Sandur	Sandoy
52.	Jóhan Petur	Kjærbo	Skopun	Sandoy
53.	Johan	Sandoy	Sandur	Sandoy
54.	Janus	Jensen	Skúvoy	Skúvoy
55.	Poul Johs.	Kjærbo	Sumba	Suðuroy
56.	Ónevndur	Ónevndur	Ónevndur	Ónevnd
57.	Ónevndur	Ónevndur	Ónevndur	Ónevnd
58.	Ónevndur	Ónevndur	Ónevndur	Ónevnd
59.	Ónevndur	Ónevndur	Ónevndur	Ónevnd
60.	Ónevndur	Ónevndur	Ónevndur	Ónevnd
61.	Ónevndur	Ónevndur	Ónevndur	Ónevnd
62.	Ónevndur	Ónevndur	Ónevndur	Ónevnd
63.	Ónevndur	Ónevndur	Ónevndur	Ónevnd
64.	Ónevndur	Ónevndur	Ónevndur	Ónevnd

við keldur nr. 1, 14, 18 og 30 eru bandfestar samrøður gjørdar. Kelda nr. 49 sendi eisini eina bandupptøku við svarinum).

Addendum:

Niðanfyri eru bókføringar av 6 ymsum royndum í sambandi við kyrring. Tær vórðu gjørdar saman við vegleiðaranum til hesar seyðakanningar, Klaus H. Jacobsen, mag.art. Royndirnar fóru fram í Kollafirði, í fjósinum hjá Tummasi Joensen, seyðaráðgeva og Dánjali Joensen, bónda:

 

Talva 5. Roynd 1: Doyving av tevsansi við HCI-kokain (fyrra roynd)
28. apríl 1974; hvítur gjólingur (S1) og svartur gjólingur (S2), báðir við lambi.

Kl.	Tíð	Viðgerð og eygleiðingar
	h.min
		2,5 ml. uml. 10% HCI-kokain varð sprænt upp í báðar næsagluggarnar, uml. 1,25 ml. í hvønn; tók 4 min. Gjólingurin (S1) er inni í 1,5 x 3 m rúmi
13.39	0.00	Doyving byrjar; S1 letur vatnið fara, meðan sprænt verður
15.10	1,31	Tevsansur við at koma aftur; S1 hevur látið óvanliga nógv við næsagluggunum (samanborið við annan ódoyvdan gjóling (svartur, S2), ið stóð í rúmi við síðuna av); lambið royndi at súgva tvær ferðir, men slapp ikki; annars hevur S1 etið sum vanligt; S1 hótti tíðum, við at strekkja annað frambeinið út og sláa tað niður í gólvið - t.d. tá ið blást varð móti S1 við sproytuni. Samantikið bar S1 seg at sum vanligt; men vildi ikki lata lambið súgva.
15.34	1.55	Lambið sýgur aftur fyri fyrstu ferð - knappliga 2 tímar eftir doyving. Niðurstøða: tann nýtta nøgdin av HCI-kokain doyvir í uml. 2 tímar, lambið sleppur ikki at súgva, so leingi doyvingin virkar, men verður annars ikki rejekterað (stútað og trýst burtur); Av hesum sæst, at meðan tevsansurin ikki virkar, sleppur lambið ikki framat.

Talva 6. Roynd 2: Doyving av tevsansi og umbýti av lombum
28. apríl, 1974; hvítur gjólingur (S1) og svartur gjólingur (S2), báðir við lambi.

Styttingar; la-S1; lamb hjá S1; la-S2: lamb hjá S2.

Kl.	Tíð	Viðgerð og eygleiðingar
	h.min
14.55	0.00	Doyving byrjar av S1 (S2 ikki doyvdur - "kontrol-seyður"); hesaferð nýtt 4 ml. HCI-kokain (uml. 1 ml kom útaftur av 5 innsprændum).
14.59	0.04	Doyvingarinnspræning liðug (sproytan kom uml. 5. cm inn í næsarnar).
15.09	0.14	S1 stakk høvdið niður í trogið; la-S1 snoddar at nøsini hjá S1.
15.14	0.19	S1 snoddar at hoynum, etur ikki.
15.15	0.20	S1 etur
15.18	0.23	la-S1 roynir at súgva, sleppur ikki; S1 snoddar av og tá at la-S1
15.20	0.25	S1 etur reguliga Eftirkannað tevið hjá S1 og S2 við lutvíst at blása pípuroyk í næsarnar
15.32	0.37	S2 (ódoyvdur) snoddar, fer síðan undan og flytur seg;
15.39	0.44	S1 hóttir einaferð, men lets annars ikki um vón.
15.41	0.46	S1 etur
15.51	0.56	la-S1 roynir at súgva, men sleppur ikki
15.54	0.59	la-S1 sýgur í uml. 5 sek.
15.56	1.01	la-S1 stendur á rygginum á S1: er góðtikið aftur
16.04	1.09	la-S1 stendur á rygginum á S1, ið nú liggur
16.07	1.12	la-S1 liggur nú uppi á S1 la-S1 og S1 liggja síðu um síðu.
		Skifta um lomb hjá S1 og S2 í uml. 5. min! Beinanvegin bleiv ein infernalsk jarming, mest av S1, la-S1 og la-S2. S2 jarmaði bert 3 ferðir eftir sínum lambi, sjálvt um la-S2 jarmaði nærum alla tíðina. la-S1 leyp beinanvegin til S2 at súgva; seyð í uml. 3 sek., so flutti S2 seg. la-S1 lat vatnið fara 2 ferðir og jarmaði á ein serstakan, rystandi hátt (bandfest); jarmingin hjá la-S1 minkaði so líðandi. Tá ið tað varð slept aftur til S1, leyp tað beinleiðis at súgva í uml. 15 sek. la-S2 royndi ikki at súgva S1, men jarmaði nógv; fór heldur ikki at súgva, tá ið tað kom aftur til S2, men fór at spæla. S1 jarmaði nógv (bandfest), snoddaði á trýnið á la-S2, læts ikki um vón, rejekteraði ikki. Snoddaði undir halan á la-S1, tá ið tað kom aftur. S2 jarmaði nakað og rejekteraði la-S1 aftaná 3 min: boygdi høvdið og trýstið móti lambinum. Men vardi býtislambið, tá ið vit fóru eftir tí – lat la-S1 goyma seg aftanfyri seg
17.00	2.05	Øll uttan S2 sýndu avtakandi jarming í umbýtistíðini (5 min).
17.19	2.24	Alt bleiv friðarligt aftur, tá ið vit býttu um aftur!
		S1 hevur fingið tevsansin aftur; men hóttir okkum við sama lag la-S2 sýgur nú S2 í uml. 30 sek.  Niðurstøða: tykist sum súgving ikki bert er bundin at tevsansi.

Talva 7. Roynd 3: Aftratkyrring ("endurkyrring").

28-30. apríl 1974. Svartur gjólingur (S3) við egnum, svartum lamb (la-S3)

Kl.	Tíð	Viðgerð og eygleiðingar
	h.min
		28.04.74: S3 vildi ikki lata sítt egna lamb súgva; la-S3 varð tí hildið til S3 uml. 6 ferðir um dagin, uml. 15 min. hvørja ferð. Vit sóu TJ halda la-S3 til S3 tríggjar ferðir. S3 sýntist ikki at líða undir tilhaldingini - eymkaði seg ikki, gav ikki ljóð frá sær og gjørdi ikki stórvegis mótstøðu. 30.04.74: Tveir dagar gingnir. S3 hevur nú tikið la-S3 til sín aftur - alt sýnist at vera í lagi. Niðurstøða: Tilhalding í tveir dagar sýn

Talva 7. Roynd 3: Aftratkyrring (“endurkyrring”)
28-30. apríl, 1974. Svartur gjólingur (S3) við egnum, svartum lambi (la-S3)

Kl.	Tíð	Viðgerð og eygleiðingar
	h.min
		28.04.74: S3 vildi ikki lata sítt egna lamb súgva; la-S3 varð tí hildið til S3 uml. 6 ferðir um dagin, uml. 15 min. hvørja ferð. Vit sóu TJ halda la-S3 til S3 tríggjar ferðir. S3 sýntist ikki at líða undir tilhaldingini – eymkaði seg ikki, gav ikki ljóð frá sær og gjørdi ikki stórvegis mótstøðu. 30.04.74: Tveir dagar gingnir. S3 hevur nú tikið la-S3 til sín aftur – alt sýnist at verða í lagi. Niðurstøða: Tilhalding í tveir dagar sýnist verða hóskandi til “endurkyrring” Viðmerkingar: Helst fær lambið royk av ærini upp á seg, meðan tað sýgur, soleiðis at ærin sum frálíður vil kennast við tað; eisini má roknast við, at tilhaldingin útloysir lyklastimuli til móðirinstiktið, og harvið møguliga eisini fær hormon-viðurskiftini uppá pláss aftur.

Talva 8. Roynd 4: aftratkyrring við luktdoyving
28. apríl – 3. mai, 1974. Kyrring av hvíting, 2 daga gomlum lambi aftrat hvítari ær (S5),
ky-la: kyrringarlamb.

Kl.	Tíð	Viðgerð og eygleiðingar
	h.min
		S5 lembdi grásvart lamb 29.04. Lambið doyði fyrrapart 30.04. Donor-ær (svørt) lembdi tvey 28.04; ky-la er hvítt við svørtsprøklutum beinum; ky-la seyg mammuna 3 tímar áðrenn byrjan av kyrring.
19.37	0.00	Doyving av tevsansi hjá S5 byrjar (nýttu 6 ml HCI-kokain). Deyða lambið liggur inni hjá S5; royna at býta um, uttan at S5 varnast nýggja lambið (ky-la).
19.55	0.18	Býttu um lomb, samstundis sum ein sekkur varð hildin um høvdið á S5. S5 melur rundan um ky-la, snoddar á halan, sýnist at verða bangin, letur vatnið fara.
20.01	0.24	S5 rørir seg meiri kvikliga, jarmar við 5-10 sek. í millum; ky-la hevur ikki jarmað enn og hevur ikki gjørt nakra serliga roynd at súgva enn
20.03	0.26	S5 jarmar langtandi hart, við sama millumbili, ky-la sigur onki, S5 stangar og snoddar av og á at ky-la, uml. 5 sek. í millum
20.07	0.30	ky-la gevur eitt stutt ljóð frá sær.
20.08	0.31	Týðulig rejektión: S5 stangar ky-la 3 ferðir, hóttir við beinum, jarmar hart
20.09	0.32	S5 stangar hart, nærum vandamikið, snoddar at lutum nærhendis – sum t.d. petroleumstunnu og gólvi
20.10	0.33	S5 etur fyri fyrstu ferð, jarmar hart. ky-la er í einum króki, vendir høvdi burt frá S5.
20.12	0.35	ky-la jarmar eina ferð.
20.13	0.36	S5 stangar við rystandi høvdi, jarmar, hvøkkur við, tá ið vit góvu ljóð frá okkum, aftaná tøgn í eina løtu.
20.19	0.42	S5 stangar, steðgar á og hyggur, tá ið ky-la gevur ljóð frá sær. Áðrenn, tá ið ky-la var uttanfyri og deyða lambið (la-S5) innanfyri, hugdi S5 yvir á la-S5, tá ið ky-la jarmaði.
20.23	0.46	ky-la liggur niðri, jarmar ikki so ofta nú, hevur ikki jarmað í uml. 10 min.
20.28	0.51	Sleptu eitt óslokt lamb (la-2) inn til S5, ið jarmar nærum alla tíðina; la-2 verður rejektereað.
20.32	0.55	S5 snoddar at halanum á la-2
20.34	0.57	S5 stútar ky-la (la-2) fór út nú; S5 verjir ky-la, tá ið hundur er inni.
20.36	0.59	S5 snoddar at halanum, stútar ky-la.
20.53	1.16	S5 jarmar (kalliljóð), snýsur og snoddar
21.00	1.23	...sama...
21.07	1.30	ky-la hevur ligið niðri í uml. 15 min.; S5 verjir ky-la móti ljósi (lesilampu)
21.20	1.43	S5 snoddar at halanum á ky-la, stútar, snoddar so aftur
21.21	1.44	S5 leggur seg í ein krók.
21.23	1.46	S5 reisir seg aftur, jarmar eina ferð
21.25	1.48	S5 stútar ky-la heilt harðliga
21.28	1.51	S5 snoddar at halanum á ky-la.
21.35	1.58	S5 fylgir væl við, hvar hundurin er; hevur onki ljóð givið frá sær uml. 15 min.
21.38	2.01	S5 tók eitt fet aftureftir, tá hon sá hundin vera nær; bakkaði einaferð enn
21.45	2.08	ky-la liggur enn, S5 stendur still.
21.51	2.14	...sama...
21.56	2.19	ky-la reisist, S5 snoddaði at halanum, rejekteraði – boygdi høvdið og trýsti; ky-la legði seg aftur
21.59	2.22	S5 snoddaði á bakið á ky-la, meðan tað lá niðri.
22.02	2.25	S5 fer í trogið, men etur ikki; letur vatnið fara, snýsir – helst eru varrarnar eisini doyvdar, so hon fær ikki etið.
22.06	2.29	NB: Tá ið lamb við síðuna av jarmar, hyggur S5 at ky-la
22.12	2.35	Tá ið fleiri lomb við síðuna av halda á at jarma, gevst S5 at hyggja til viks eftir ky-la.
22.15	2.38	S5 snoddar knappliga at ky-la, fer síðan burturfrá aftur.
22.16	2.39	S5 kveitir at ky-la, tá ið hundurin (seyðahundur) er nær – 4 ferðir við uml. 5 sek. í millum
22.23	2.46	S5 kveitir 8 ferðir yvir á ky-la í 1 min, tá ið hundurin kemur nær
22.26	2.29	...sama...
22.28	2.51	ky-la reisist, men leggur seg aftur 5 sek. seinni
22.29	2.52	S5 snoddar at ky-la.
22.35	2.58	ky-la verður hildið at súgva í 15 min; ky-la ger mótstøðu og sýgur lítið
22.50	3.13	Enn ongin bati í sambandinum millum S5 og ky-la
22.55	3.18	S5 rejekterar ky-la
23.10	3.33	ky-la svevur.
23.15	3.38	ky-la gongur í kring.
23.25	3.48	S5 er meira friðarlig nú – doyvingin má roknast at verða hildin uppat.
23.39	4.02	ky-la verður hildið til, men fekk lítið av mjólk ... S5 tók ikki ky-la til sín hetta kvøldið ...
	1 dg.	01.05.74. Skinnið verður ikki koyrt uppá ky-la, ið fær frið og verður ikki hildið til ærina; men hvørja ferð TJ kemur inn, stendur S5 still og ky-la fer yvir at súgva – soleiðis 4 ferðir tilsamans. S5 er hvørki góð ella óð við ky-la, ið er frískt og grammt at súgva.
	2 dg.	02.05.74. S5 letur ikki ky-la súgva, tá ið hundur er inni
	3 dg.	03.05.74. ky-la hevur sogið S5, uttan av verða hildið til.
14.40	0.00	Merkja ær og la: S5 við grønum á høvur og frambein, ky-la omaná høvdið.
14.47	0.07	ky-la sýgur S5; alt sýnist í lagi, S5 ger ikki mótstøðu; (tá ið ær jótrar og letur grovt murrandi, meðan la. sýgur, roknast sambandið at vera í lagi).
14.55	015	Sleptu S5 og ky-la niðan um Leitið. Tey fylgjast væl (+myndir, film). Niðurstøða: (TJ): ...”henda aftratkyrring uttan skinn og við doyving hevur gingið skjótari enn tað vanliga ger, við onki at gera”... Samandráttur: S5, við doyvdum tevsansi rejekterar fremmant lamb, aftaná uml. hálvan tíma; men verjir um hundur kemur nær. Aftaná 2 dagar, har lambið varð hildið til – og fólk hevur verið hjá, so tað fór at súgva – verður lambið góðtikið av ærini.

 
Talva 9. Roynd 5: aftratkyrring við lukdoyving.
9. mai, 1974. Kyrring av hvítum, 5 daga lambi aftrat gráari, svenskari ær (S6).
ky-la: kyrringarlamb.

Kl.	Tíð	Viðgerð og eygleiðingar
	h.min dagar	S6 er einasta útlendska ærin, ið var við í royndunum – allar hinar vóru føroyskar. S6 er 3 ár, hevur sera stór eygu, óvanliga stórt júgur og hartil stórar buppur. Hevur lembt 2 lomb, ið helst bæði vóru deyðfødd.
19.45	0.00	Doyving av tevsansi byrjar (7 ml HCI-kokain).
19.49	0.04	Fer at eta, snoddar ikki, eins og hinar gjørdu; er neyvar heilt doyvd enn.
20.02	0.17	Onki tev (eftirkanning við pípuroyki og HCI-kokain).
20.04	0.19	Slept ky-la til S6, ið ikki letst um vón, men stingur trýnið til ky-la 2 ferðir.
20.07	0.22	S6 etur.
20.09	0.24	ky-la hevur ikki roynt at súgva enn, jarmar við jøvnum millumbili, meðan S6 etur.
20.20	0.35	ky-la hevur framvegis ikki sogið, S6 hevur ikki rejekterað.
20.21	0.36	S6 rejekterar ky-la; snarar og boyggir høvdið og trýstir ky-la burtur.
20.22	0.37	S6 rejekterar aðruferð, bæði jarma, síðan aftur ein triðja rejektering.
20.25	0.40	ky-la verður hildið til S6, sýgur sjálvt uttan at verða hildið í 5 min; S6 ger nakað av mótstøðu; reinsaðu ky-la fyri skitt undir halanum.
20.32	0.47	ky-la leggur seg og etur. ................................. ky-la verður hildið til teir komandi dagarnar; men tað sýnist ikki at fara at ganga. ky-la sýgur tá fólk er hjá, uttan at verða hildið.
	6 dg.	15.05.74. – 6 dagar seinni – yvirgevur S6 seg og tekur lambið (gevur eitt slag av murriljóði frá sær) Niðurstøða: tevdoyvda ærin rejekterar kyrringarlambið aftaná 36 min. (10 min. seinni enn S6). Aftaná súgving, meðan fólk var hjá í 6 dagar, góðtók ærin lambið.

 

 

 

Talva 10. Roynd 6: Endurkyrring, roynd við oxytocin.
31. mai, 1974. Endurkyrring av 5 daga gomlum lambi hjá gjólingi (S7), ið ikki vil vita av sínum egna lambi.

Kl.	Tíð	Viðgerð og eygleiðingar
	h.min dagar
22.30	0.00	Gjólingurin, S7, verður sproytaður intravenøst við ¼ ml oxytocin.
22.32	0.02	S7 murrar tvær ferðir
22.33	0.03	Ongin bati, S7 stútar líka illa sum fyrr, tá ið la-S7 skal súgva.
23.30	1.00	Nú verða 1,5 ml oxytocin sprændir í kjøtið (framman fyri herðablaðið). ...ongin bati hendir ...S7 vil ikki lata la-S7 súgva.     Niðurstøða: oxytocin sýnist ikki at ávirka ærina til at lata lambið sleppa at súgva. Viðmerkingar: av tí, at S7 hevði nógva mjólk, og tí oxytocin í fyrstu atløgu virkar á mjólkina, og av tí ærin møguliga er ørkymlað á ein ella annan hátt, ber ikki til út frá hesi støku roynd at afturvísa ávirkanina frá oxytocin.

 

 

 

 

 

Prentað fyrstu ferð í Varðanum bind 63 í 1996 og sum serprent í 1997