Fyribrigdi í sandvíksmálinum, sum tað varð tosað upp ímóti fýratiárunum

Tó at Suðuroyggin ikki er so stór í vídd, og ikki er so langt millum bygdir, so breyt málið rættiliga nógv av frá bygd til bygd. Eitt tað sjónskasta dømi um hetta eru Sandvík og Hvalba. Tær eru grannabygdir, og tá ið tað vóru niðursetufólk úr Hvalba sum bygdu Sandvík av nýggjum (í 1811), so skuldi man trúð, at sami málburðir (dialekt) varð brúktur í báðum bygdunum, men so var ikki.

Her skulu vit taka dømi úr sandvíksmálinum og bera saman við vanliga føroyska talumálið, og eisini nerta við okkurt eyðkenni í hvalbiarmálinum.

Størsti munurin millum suðuroyarmálið og vanliga føroyska er:

  • at ístaðin fyri eg  verður sagt je
  • at ístaðin fyri vit verður sagt okur
  • at ístaðin fyri tit verður sagt tykur (tyger)

Eitt annað, sum brýtur av, er at tað verður eitt “e” ljóð í endanum av nógvum orðum, sum enda við “i” ella “u”; eisini er at nevna, at “æ” oftast verður verur broytt til “e”.

Sum dømi um hetta kunnu vit nevna:

Vanligt føroyskt: Suðuroyarmál:
gæs ges
skræða skreða
ærligur erliger
ræðast reðast
sær ser (av at síggja)
lær ler (av at flenna)
ævi eve
læra lera
frægur freger
frælsi frelse
mælir meler
spræna sprener
æða eða

Meðan henda regla: “æ” til “e” er føst í sunnaru helvt av oynni, so var hon tað ikki í sandvíksmálinum.

Sum dømi um hetta kunnu vit nevna:

Vanligt føroyskt: Sandvíksmál Suðiri á oyggj:
mær mær mer
tær tær ter
sær sær (fornavn) ser
æl æl el
ætla ætla etla
ær ær er
lær lær ler
knæ knæ kne

Onnur fyribrigdi er at "j" varð brúkt sum fyrsti bókstavur í orðum sum byrja við "e" ella "g".
Sum dømi um hetta kunnu nevnast:

Vanligt føroyskt Sandvíksmál
eg je (je fór av fóten)
gera jera (hvat jert tú í dag)
geva jeva (hann fór at geva hoyggj)
gina jina (jinaðe langt og stige fast)
gil jil (uppi á jile)

Við hvørt verður “j” skotið upp ímillum eitt hjáljóð og eitt sjálvljóð.

Sum dømi kann nevnast:

Vanligt føroyskt: Sandvíksmál:
seg sje (hann flutti sje ikki)
meg mje (hann fekk mje after)
teg tje (tað rakar ikje tje)

“Á” hevur við hvørt verið brúkt ístaðin fyri “at”.

Dømi: “at svimja” søgdu sandvíkingar “teir fóre á svimja”.

Sandvíkingar søgdu eisini “hann fór á leita” ístaðin fyri “at leita” og “hon fór á møðast”.

Um orð byrja við “h” ella “k” er at siga, at tey ofta hava verið framborin við heilt bleytum ljóði í fyrsta stavilsi.

Til dømis:

  • hjallur
  • kjallari
  • kjøt
  • kemdi

Mesti munurin millum sandvíks- og hvalbiarmál var “o” ljóðið, sum hvalbingar brúktu í endanum á orðunum.

Dømi:

Hvar fara tygor í dag
ogor fara at dyrgja
allor seyðoron slapp
hann var og stakk fliðor

Til seinast skal sigast, at talumálið síðani 1940 er broytt nógv.

Høvuðsorsøkin til hetta man stava frá skúlunum. Har hevur av flestu lærarum í føroyskum dentur verið lagdur á at nýta somu úttalu sum í meginøkinum.

Tey seinnu árini eru so eisini útvarp og sjónvarp komin inn í myndina, og hava tey so eisini sína ávirkan.

Kelda: Jacob Olsen, fyrrv. Lærari í blaðnum “Suðuroyggin” apríl 1992.