Seyðasjúkur

Hetta er ein roynd at vísa á sjúkrueyðkenni hjá seyði, soleiðis at seyðahaldari lættari kann meta um støðuna hjá seyði. Vert er at leggja til merkis, at hetta skal uppfatast sum heimaráð, og er ikki nøkur fullfíggjað grein.

Mælt verður til at kunna seg við seyðaráðgeva ella djóralækna, fyri at fáa meira nágreiniliga kunning.

Eisini hevði verið áhugavert at fingið sendandi tilfar frá fólki, sum eg so kundi tikið við.
 
Lambadeyði
Lambadeyði er ofta orsakað av vánaligum føðsluviðurskiftum, og tá ið hitaviðurskiftini hjá seyðinum eru ov høg. Eisini hava vánalig hølisviðurskifti og trongleiki ávirkan á lambadeyði, grundað á alt ov nógva troðkan og trýst. Stórt óró orsakað av spælisjúkum ungseyðí kann eisini ávirka.
Vanliga verður sagt at best er at seyður lembur úti, men veðrið kann sjálvandi eisini hava ávirkan á lambadeyða.
Umframt hetta kunnu eisini arvalig viðurskifti hava ávirkan.

Sterilitet
Tað er bert sjáldan at tað eru lembingartrupulleikar orsakað av steriliteti.
Misvøkstur á kynsgøgnum kann viðføra sterilitet.
Tørvur á mineralum hevur stórar ávirkan, og tí verður tilrátt at hava sleikisteinar til seyð. Tó skal minnast til, at sleikisteinar til neyt ikki skulu nýtast til seyð, tí vandi er fyri kopareitran.
Grundin kann eisini finnast í bruna ella trongleika í forhúðini hjá brundinum.

Misvøkstur
Misvøkstur er sera sjáldsamur, og er serliga í samband við lambadeyða.. Tá er talan sum oftast um beinvøkstur ella hjartafeil.
Yvir- ella undirbit er rættuliga lætt at síggja.
Opnan gana er trupul at síggja, men sæst tá ið lambið fær mjólk, tí mjólkin fer út gjøgnum næsarnar.
Aðrir misvøkstir eru nalva- ella lyskubrokkur.
Allir teir nevndu misvøkstirnir eru arvaligir.

Infektión
Kann geva týðandi trupulleikar fyrstu vikurnar hjá lombum.
Nalvabruni kann vaksa (brokkur) orsakað av bruna - ofta grund til stívkrampa.
Diarré er sum oftast av smittu, bakterium ella virus.
Man eigur at tryggja sær, at lambið fær nóg mikið av mjólk, men tó ikki yvirfóðra..........

Stívkrampi
Er ein sársjúka orsakað av bakterium. Bakterian er vanliga í baktarmi (serliga hjá hesti). Sjúkan verður ikki smittað millum djór, men kemur úr jørðini. Tá ið sjúkan er upptikin í sár, kann sárið vaksa og gera sjálva bakteriuna, sum útskilir toksin, sum fremur sjúkuna. Tískil eru djúp sár og hovnaðir limir serliga vandamikil til tílíka smittu.

Kleyvsjúka
Vísir seg við at seyðurin byrjar at halta á einum ella fleir beinum, orsakað av at jørð, lortur o.a. treingir seg inn í kleyvarnar og gevur bruna. Hetta sæst ofta við at seyðurin er so eymur í kleyvunum, at hann etur gras liggjandi ó knøunum.
Neyðugt er at skera kleyvarnar fyri at fáa hetta í rættlag - og er hetta rættuliga vanligt hjá seyði, sum hevur verið leingi inni uttan av hava rørt seg nóg mikið, tvs. einki slit á kleyvunum.

Eygnabruni
Sjúkan er serliga hjá ungum seyði og er bruni í hornhindini. Sjúkan breiðist skjótt, og er helst av støvi, sterkum sólarljósi og av flugum. Sjálvt um eygnabruni ikki er nøkur hóttandi sjúka, so kann hon hjálpast við eygnadropum ella sulfaevnum (penicillin). 

Lungnabruni
Seyðurin vil ikki eta, fer burtur frá hinum seyðinum, hevur andaneyð, hostar illa.....
Deyðiligheitin er sera stór, og tí verður tilrátt at geva penicillin.
Sjúkan er ofta orsakað av veðurbroytingum (transport, flytan av seyði, veðurbroyting o.l.)

Mjólkafepur
Er sum oftast aftaná lembing orsakað av ymiskum bakterium - ofta av sári á júðrinum.
Ærin vil ofta standa við ótryggum afturbeinum. Hevur ringan matarlist. Fepurn veksur. Júðrið blívur hovið, heitt og eymt. Ofta doyr ærin innan 24 tímar, men um ærin yvirlivir, so lækkar likamshitin aftur og matarlistin kemur aftur.
Neyðugt er at sproyta seyðin við antibiotika ella sulfaevnum.
Sum oftast verður frárátt at sleppa lombum undan ær, sum hevur havt mjólkafepur.
 
Ískoyti (mars 2009) frá Jens Ivan í Gerðinum um mjólkafebur:
Mjølkarfeburin sum tú hevur skriva um er uttan iva Júgurbrunið(Mastitt) eftir symptominum at meta. Júgurbrunið er vanligur har íd ærin verdur "hart" mjølka, oftani tvílemba. Tad i hendur er at jugurkanalin verdur standandi opin eftir at lombini hava sogi og ærin fær bakteriur inn i kanalina so sum streptococcus, staphylococcus og E.coli. oftani har í tað verður lembt inni og smittupressi er hægri kann hettar henda. Men tað er eisini gjørligt at tað hendur úti um ærin leggur seg niður í t.d. skitna jørð við mykju ella øðrum so sleppa bakteriunar beint inn í júgri. Ær vi einum lambi hevur minni press á jugri og fær hon sjáldnari júgurbrunað men vert er at siga og sum tú eisini skrivar, júgurbrunið kann standast av fysiskum skaða so sum arr ella opin sár á júgri. Fyribygjing er at hava reinar umstødur og halda smittupressið niðri. Er ærin fongd av júgurbruna verður hettar vidgjørt vid antibiotika. Lambi má ikki faa mjølk sum er fongt av tí at hettar førur til at tað gerst mótstøðuført fyri antibiotika. annars er ikki tilráðiligt at seta við undan ær við júgurbruna tí at kanningar vísa at júgurbruni í stóran grad er arvaligt.

Mjólkarfebur er calsium mangul hjá ærini í førur til at hon rætt og sætt smellur nidur í gólvi. oftani beint eftir lembing. Orsøkin til at ærin kann faa mjólkarfebur er at honn t.d. hevur fingi nógv gott og calsium ríkt fóður undan lembing og síðani verður hettar fóduri tikið fra henni tá ið hon hevur lembt. Um hettar verður hugt meira gjølligari at so hendur tað at i kroppinum hjá ærini verður calsium framleitt natúrligani úr beinagrindini og øðrum. fær so ærin ríkt calsium í fódrinum blivur kroppurin "dovin" og gevst at framleiða evni sjálvur so tá í fóduri verður tiki frá henni og hon lembur verður hon í undirskotið av calsium dettur niður og fæst ikki upp at standa. verður hon ikki viðgjørt skjótast gjørligt ja so doyr hon. Vanligt er at sproyta flótandi calsium beint inn í lívsæðrin á henni, hon reisur seg upp næstan á staðnum. um ein ikki finnur nakað æðr(sum kann verða ringt at finna á seyði). so má sproytast undir skinni, ærin gerst eisini frísk av tí men tekur tað naka longrið tí áðrenn hon kemur fyri seg aftur tí at calsiumi ikki kemur beinleiðis inni í blóði. viðgerast ma nakra ferð afturat aftan á at ein sproytar fyrstu ferð. minnist ikki heilt hvussu oftani og hvussu stórt tíðarbil er ímillum. hettar stendur alt á vegliðingini á calsium skamtinum í ein fær frá apotekinum. Ráðiligt er at um ein fæst við lembing skal man eiga tilikt medisin ti tað má berast skjótt at um ærin er blivin sjuk. Fyribyrgjan av mjólkarfeburið er at unngangad ov nógv Ca. í fóðrinum. Ca. er mest vanligt í feskum grasi tí rokni eg við at mjólkafebur í seyði ikki er so vanligur í Føroyum tá ið ein hugsar um nær í lembingartíðin er. Mjólkarfebur er meiri fóður relaterað enn arvaligt.

Bendilormur
Hesin snúltari er rættuliga vanligur hjá lombum. Bendilormurin er fleiri metrar og livir í tunntarminum. Sum aðrir bendilormar, so er snúltarin deildur í liðir, og ofta fara fleiri liðir út við skarninum. Lomb kunnu hava fleir bendilormar, men eldri seyður er immunur.

Húðsnúltari
Er ofta at síggja hjá seyði, sum er leingi inni, t.d. heystlomb. Sjúkan er serliga um veturin.
Orsøkin er ein mida (Psoroptes), sum livir av flusi á húðini. Hetta viðførir ofta stóran skriða, og ger at húðin storknar og sostatt missur seyðurin ullina. Sjúkan kann smitta illa.
Mælt verður til at vaska allan seyðin, um man er komin fram til smittu.

Førilús
Allir føroyingar kenna hesar stóru lýs, sum hugna sær í ullini. Førilús er blóðsúgvandi, og um seyður er hart raktur av hesum, kann hetta geva ómetaligan skriða, og viðføra at seyðurin als ikki trívist.
Sjúkan smittar illa - og er løtt at sleppa undan, um rætt verður atborið.
Mælt verður til at vaska allan seyðin sum skjótast.