Hvussu gomul er bygdin

Mangar hevur vit tosað um, hvør bygd er elst og hvør er yngst. Orðadráttur hevur oftani verið um, um tann og tann bygdin ikki er eldri enn ein onnur bygd o.s.fr.v.
Robert Joensen í Klaksvík, hevur í Varðanum 38. bind í 1968, eina sera viðkomandi og forvitnisliga grein við heitinum "Hvussu gomul er bygdin", og lata vit hann siga frá:
 
Við tí tilfari, sum tókt er, ber ikki til við vissu at siga, nær tær ymsu bygdirnar í Føroyum á fyrsta sinni eru komnar, uttan tá talan er um tær yngstu bygdirnar.
Í hesum broti verður roynt at nevna, hvørjar bygdir ið menn rokna at vera ímillum tær elstu, og roynt verður at vísa á, nær ið bygdir síggjast at vera umrøddar á fyrsta sinni. Tó kann bygd vera nógv eldri enn tað tímibilið, ið vit síggja hana nevnda á fyrsta sinni.
Henda ritgerð styðjar seg fyri tað mesta til tær bókmentir, sum standa aftast í hesum stubba. -Hildið verður, at Hundabrævið er skrivað ´tíðarskeiðinum 1350-1400. Har víst er til hesa ritgerð, er navnið stytt og kallast H.
Tað, sum hevur verður viðgjørt, eru tær bygdir, sum vóru, ella sum síggjast at hava verið fyrr enn um leið ár 1910.

Norðoya sýsla

Hattarvík 1) og Kirkja eru nevndar í H., Svínoy er umrødd í Føroyingasøgu, Viðareiði er nevnd í H., Hvannasund í 1584, Múli í H., Fossá 2) og Norðdepil eru bygdar í 1860-unum, Depil og Norðtoftir eru nevndar í 1584, Árnafjørður verður hildin at hava verið landnámsbygd, Oyri, Klaksvík (Norður í vági), Strond 3) og Skálatoftir 4) eru nevndar í 1584. Í Ánunum kom bygd um leið 1840, Skarð 5) er nevnd í 1584, Haraldssund verður hildin at verið landnámsbygd, Kunoy er nevnd í H., Trøllanes 1584, Mikladalur og Húsar eru nevndar í H., Blankskáli 5a) er nevndur 1584 og Syðradalur er bygdur í 1812. 

Eysturoyar sýsla

Bygdin Norður við Gjógv er eldri enn 1584, Funningur er nevndur í 1584, Funningsfjørður varð bygdur 1832, Elduvík er nevnd í H., Oyndarfjørður verður hildin at hava verið landnámsbygd, Hellur eru bygdar í seinru helvt av 1800-talinum, Fuglafjørður verður hildin at hava verið landnámsbygd, Leirvík er nevnd í H., Gøta er nevnd í Føroyingasøgu, Við Gøtugjógv og Syrðragøta eru nevndar í 1584, Lambi í H., Rituvík er bygd í 1870-unum, Æðuvík um leið 1900, Nes er nevnd í H., Toftir og Glyvrar í 1584, Søldarfjørður verður hildin at hava verið landnámsbygd, Skipanes er komin undan 1850, Skálafjørður, bygdin har, er nevnd í 1630, Skáli í H., Strendur um leið ár 1400, og eitur bygdin tá Raktangi. Morskranes er bygd um leið 1830, Selatrað og Oyri eru nevndar í H., Norðskáli í 1584, Svínáir og Ljósá eru bygdar í fyrru helvt av 1800 talinum, og Eiði er nevnd í fyrru helvt av 1300 talinum. 

Streymoyar sýsla

Tjørnuvík verður hildin at vera millum elstu bygdir í Føroyum, Haldarsvík er nevnd í 1584, Langasandur er bygdur 1838, Streymnes er nevnd 1584, Hvalvík í H., Hósvík 1584, Kollafjørður í H., Kjalnes, Á Heyggi í Kollafirði, Oyrareingir, Signabøur, Kaldbak og Sund eru nevndar 1584, Hvítanes er bygd 1837, Hoyvík er nevnd 1584, Tórshavn er umrødd í Føroyingasøgu og er ætlandi bygd rættliga tíðliga eftir landnámið. Úti á Argjum hevur bústaður verið í 1600-talinum, bygdin Úti á Bø 6) er nevnd 1584, Kirkjubøur verður hildin at hava verið landnámsbygd, Velbastaður er nevndur í 1584, Syðradalur í 1590, Norðradalur og Skælingur í 1584. - Við Gjónna 7) setti maður búgv í 1815 (helst hevur bústaður verið har fyrr). Leynar er nevnd í 1584, Stykkið er bygt í fyrru helvt av 1800-talinum, Kvívík verður hildin at vera eldri enn ár 1200, Vestmanna, Saksun og Nólsoy eru nevndar um ár 1400, Hestur í 1584, og Koltur um leið ár 1400. 

Vága sýsla

Slættanes 8) varð bygd í 1830-unum, Sandavágur verður hildin at vera eldri enn um ár 1200, Miðvágur og Sørvágur eru nevndar í H., Bøur verður hildin at hava verið landnámsbygd, Gásadalur er nevndur í H., Víkar 9) eru bygdar 1837/38. Bygdin varð avtoftað 1910. Tá vóru 2 hús, men tey høvdu verið 3. Mykines er nevnd um ár 1400. 

Sandoyar sýsla

Skopun er bygd í 1830-unum, Skálavík og Húsavík eru nevndar í H., Dalur og Skarvanes eru nevndar í 1404, bygdin Heima á Sandi hevur helst verið landnámsbygd (er nevnd í H.), og bæði Skúvoy og Stóra Dímun eru nevndar í Føroyingasøgu, og var tá bústaður har. 

Suðuroyar sýslu

Sandvík 10) er umrødd í Føroyingasøgu. Hvalba og Froðba verða hildnar at hava verið landnámsbygdir, Tvøroyri er bygd í 1836, Trongisvágur er nevndur í 1584, Øravík er nevnd í H., Hov í Føroyingasøgu, Porkeri og Vágur eru nevndar í H., Lopra er bygd um leið 1835, Akrar um leið 1817, Víkarbyrgi 11) var forn bygd, sum varð avtoftað og aftur bygd um leið 1830, Akraberg 12) var forn bygd, Sumba verður hildin at hava verið landnámsbygd, og Fámjin er nevnd í H.

Bygdir, sum megu roknast at vera eldri enn frá um ár 1200

Svínoy
Árnafjørður
Haraldssund
Oyndarfjørður
Fuglafjørður
Gøta
Søldarfjørður
Tjørnuvík
Tórshavn
Kirkjubøur
Kvívík
Sandavágur
Bøur í Vágum
Sandur
Skúvoy
Stóra Dímun
Sandvík
Hvalba
Froðba
Hov
Víkarbyrgi
Akraberg
Sumba
 

Bygdir, sum síggjast at hava verið um leið ár 1350-1400, men sum kunnu vera eldri

Hattarvík
Kirkja
Viðareiði
Múli
Kunoy
Mikladalur
Húsar
Elduvík
Leirvík
Lambi
Nes
Skáli
Strendur
Selatrað
Oyri
Eiði
Hvalvík
Kollafjørður
Vestmanna
Saksun
Nólsoy
Koltur
Miðvágur
Sørvágur
Gásadalur
Mykines
Skálavík
Húsavík
Dalur
Skarvanes
Øravík
Porkeri
Vágur
Fámjin
 
Bygdir, sum síggjast at hava verið um leið ár 1584-1630, men sum kunnu vera eldri

Hvannasund
Depil
Norðtoftir
Oyri (Norðoyri)
Klaksvík
Strond
Skálatoftir
Skarð
Trøllanes
Blankskáli
Gjógv
Funningur
Gøtugjógv
Syðragøta
Toftir
Glyvrar
Skálafjørður
Norðskáli
Haldarsvík
Streymnes
Hósvík
Oyrareingir
Signabøur
Kaldbak
Sund
Hoyvík
Argir
Úti á Bø
Velbastaður
Syðradalur (S)
Norðradalur
Skælingur
Leynar
Hestur
Trongisvágur
 
Bygdir, sum komnar eru eftir ár 1800, men ikki seinni enn um 1910

Fossá
Norðdepil
Ánir
Syðradalur (K)
Funningsfjørður
Hellur
Rituvík
Æðuvík
Skipanes
Morskranes
Svínáir
Ljósá
Langasandur
Hvítanes
Við Gjónna
Stykkið
Slættanes
Víkar
Skopun
Tvøroyri
Lopra
Akrar
 
1) Her verða bygdanøvnini skrivað, sum tey eru stavsett í Lista yvir staðarnøvn í Føroyum.
2) Nú seinast lidnu árini hevur eingin búð við Fossá.
3) Um leið 1930 gjørdist bygdin fólkaleys, og síðani hevur eingin búð har.
4) Bygdin varð avtoftað 1914/15.
5) Bygdin var avtoftað um leið 1920
5a) Bygdin varð avtoftað í 1816
6) Bygdin er avtoftað í 1800-unum
7) Nú er bygdin avtoftað
8) Nú býr eingin á Slættanesi
9) Bygdin varð avtoftað um leið ár 1910
10) Bygdin doyði út, og tóku menn aftur bústað har í 1811. Tá kallaðist hon Hvalvík, men eitur hon nú aftur 
      Sandvík.
11) Sí Færøske Folkesagn og Æventyr, bls. 46.
12) Sí Landalæra l., bls. 39.
 
Hvussu gomul er bygdin? Hesin spurningur hevur helst ofta verið havdur á máli í hvørjari bygd. Við tí tilfari, sum er fyri hond, kann spurningurin ikki svarast út í æsir øllum teimum bygdum viðvíkjandi, sum her eru nevndar, og tí er í flestum førum leysliga sagt, hvussu gomul ein bygd kann vera. Teimum yngru bygdunum viðvíkjandi er tað í flestu førum gjørligt at siga heilt gjølla, nær ið tær eru bygdar.

Bókmentir

Brøgger, A. W.
Hvussu vórðu Føroyar bygdar. Inngongd til Løgtingssøgu Føroya l. Tórshavn 1937
Diplomatarium Færoense
Føroyskt Fodnbrævasavn l. Miðaldarbrøv til trúbótina við søguligum rannsóknum av Jakob Jakobsen. Tórshavn-København 1907.
Dahl, Sverri
Bústaður í Eingjartoftum. Fróðskaparrit 10. bók. Tórshavn 1961
Toftarannsóknir í Fuglafirði. Fróðskaparrit 7. bók. Tórshavn 1958
Rúnarsteinur í Fámjin. Fróðskaparrit 2. bók. Tórshavn 1953
Dahl, Sverri og
Rassmussen, Jóannes
Víkingaaldargravir í Tjørnuvík. Fróðskaparrit 5. bók. Tórshavn 1956
Degn, A.
Færøske kongsbønder 1584-1884. Tórshavn 1945
Helgason, Jón
Kongsbókin úr Føroyum. Útiseti 1951, bls. 101-123. Keypmannahavn 1951
 
Folkefortællingen paa Færøerne de 1ste Februar 1850
 
Føroyingasøga. Umsett úr fornnorrønum. Eftir V. U. Hammershaimb. Tórshavn 1919
Jakobsen, Jakob
Færøske Folkesagn og Æventyr l. Tórshavn 1961
Jensen , Richard
Tríggjar nýggjar niðursetubygdir. Dagblaðið nr. 5 og 6 1949
Landt, J.
Forsøg til en Beskrivelse over Færøerne. København 1800
 
Listi yvir staðarnøvn í Føroyum. København 1960
Matras, Chr.
Stednavne paa de færøske Norðuroyar. Kjøbenhavn 1933
Petersen, Ludvig
Sandavágs søga. Tórshavn 1963
Svabo, J. Chr.
Indberetninger fra en Reise i Fæøe 1781 og 1782. København 1959