Farið tit, eg skal selja

Nakrar spjaddar hugleiðingar um keypmann á bygd og kor hansara at virka

Stuttsøga eftir Poul S. Nybo, skrivað í Tórshavn á Jóansøku 1988.

Tá eg tann 13, juli í fjør vitjaði  í heimbygd míni í Hesti, og sum vant, tá long tíð var liðin, síðan eg seinast hevði verið á staðnum, leitaði mær norður til Myllá at finna leiði farnu frænda, kom mær til hugs, beint sum eg stóð uppi yvir grøvini há hjúnum, ið bæði høvdu føðingardag henda dag, stuttsøgan "Fjallaskuggin" eftir Heðin Brú, sála.
Høvundin tosar har um barnaárini og byrjar søguna soleiðis: ...Og minnist tú ikki ..." Barnaárii úti í Hesti runnu nú so smátt fram fyri meg. Tí á krossinum yvir grøv mansins stóð, at hann var føddur 13. juli 1887 - júst henda dagin fyri hundrað árum síðan. Mær rann takkarhugur í barni, og sorgblíð minni tóku so smátt um smátt at daga fram. Hesin maður - Hans Jacob Niclasen - hevði nógv at týða fyri barnár míni, tí líka síðan eg var førur at stelta uttan frá Gróthúsánni heim í Tún, vara eg vanur at vitja inn til hansara, og altíð var hann líka góður við meg - ikki bert meg, men eisini øll systkin míni. Í kjallara sínum hevði hann verkstað. Hann smíðaði tuflur og skar reimar, og har plagdi eldri bróðir mín vetrardagar í uppiløgu at smíða saman við honum. Tuflur og skógvar frá Hann Jakku í Hesti eru gitin um allar Føroyar. Hetta vóru dygdarvørur - dygdarhandverk.

Hann æt Joen Hans Jacob Niclasen og var føddur á Velbastað 13. juli 1887. Foreldrini vóru Peter Hans Niclasen, ættaður av Bø í Kirkjubø, og Johanna f. Larsen úr Sandágerði; tey búsettust á Velbastað.
Tíðliga misti Hans Jakku pápan. Stórur var systkinaflokkurin. Tá í tíðini var ikki lætt hjá einkju at sita eftir við stórum barnaflokki. Hans Jakku kom tí tólv ára gamal út í Hest til bóndahjúnini Jesar og Marina uppi í Stovu at vera, og vaks har upp sum sonur í húsinum.

Í einum bóndahúsi var nógv at tríva í. Men hetta fell Hans Jakku alt so ógvuliga væl í lag, var av raskastu og evnaligastu dreingjum - dámdi ser væl at arbeiða.

Tilkomin var hann eitt skifti til skips, men hevði ikki góða sjónatúr og fór tí í skómakaralæru í Havn hjá Napoleon Joensen - Pola á Selatrað. Komin út aftur í Hest, innrættar hann sær verkstað burturav bóndahúsunum uppi í Stovu, og seinni - eftir at vera giftur og setstur í búgv - fær hann sær verkstað heima.
Forvitnisligt hevði verið at fest á blað, hvussu hesin arbeiðsháttur fór fram. Tí í dag er hesin ein serligur táttur fyri seg í bygdarsøguni.

Seinni í tíðini vóru mest tuflur gjørdar. Hetta var alt arbeiði, ið gjørt varð eftir bílegging. Teir, sum vóru burturi og fiskaðu høvdu altíð boð frá skipsfeløgum sínum um at fáa styvlar ella tuflur gjørdar. Styvlar við træbotni - eisni róptir gaggur - vóru mest umbidnir, tí teir vóru bíligari. Meira arbeiði var burturúr styvlum við leðurbotni, tí umráðandi var, at teir ikki lóku.

Hans Jakku var altíð tíðliga á fótum. Snimma um veturin var ljós at síggja út gjøgnum verkstaðsgluggan, og mangan varð arbeitt seint á kvøldi. Verkstaðið varð skjótt ein savningarmiðdepil í bygdini; serliga mannfólkið í bygdini hittist har at prát ella at halda á einum kortblaði. Tikið verður mangan til løturnar á Verkstaðnum hjá Hans Jakku. Har ljóðaðu søgurnar, Sjálvur átti Hans Jakku góðar gávur at siga frá. Fylgdi væl við í øllum lívsins viðurskiftum burturi og heima, las nógv og kom í samband við nógv fólk víða hvar. Hevði maður verið burturi í bygd, ella fremmandamaður var á vitjan, varð hesin tráðspurdur um tíðindi - hann var miðdepilin í flokkinum, ið saman var komin. Hetta er i dag alt samalt burtur. Tuflusmíðið er einki - og sjónvarpið hevur heft fólkið at einum lenistóli heima. 

Handilsskapur var mest sum viðfáningur í Hesti fyrra helming hesa øldina. Útróðurin var nógvur og kom tað tí væl við, at Hans Jakku fór at taka ímóti fiski og tilvirka hann. Fiskurin var borin av støðni niðan í kjallaran í sethúsunum, har hann varð flaktur og saltaður. Seinni - uml. 1930 - bygdi hann pakkhús undir Bakka og legði lítla brúgv á helluni niðanfyri hjá útróðrarbátum at leggja veiðuna upp. Har var fiskurin eisini breiddur og turkaður. Var nógvur fiskur, arð eisini breitt út á helluni og í urðini.

Smáfiskurin varð ikki saltaður. Hesin fiskur varð greipaður og hongdur upp at ræsa ella turka. Men ringt var at sleppa av við hann. Tveir sekkir var tað mesta, Hans Jakku fyrstu árini fekk selt. Teir fyrstu, sum keyptu, vóru Jacob Danielsen og Dione Weihe í Havn. Ein sekk hvør.

Hans Jakku var tó treiskur og umsíðir fór at bera til hjá honum. Tá tað frættist, hvussu væl hesin fiskur var hagreiddur, vaks eftirspurningurin. Bæði handlar og einstaklinar keyptu.

Frystiútbúnaður var eingin tá, so trupulleiki kundi vera at goyma henda fiskin. Men her kom Fiskasentralurin til hjálpar og goymdi tann fiskin, ið ikki varð seldur beinanvegin.

Klippfiskin og saltfiskin keypti Johannes Jacobsen í Havn og seinni Føroya Fiskaeksport - Føroya Fiskasøla. Tríatiárini var ringt at sleppa við fiskin. Kundi liggja leingi, áðrenn boð komu, og prisurin var ikki serliga góður, eini 7 oyru fyri kilo. Góður bati varð tað hildið at vera, tá 9 og 10 oyru fingust fyri kilo. Síðani hækkaði prisurin. Hýsa dugdi ikki so væl sum saltfiskur og fingust tí fyrstu árini, Hans Jakku fór at taka ímóti fiski, ikki meiria enn 5 oyru fyri kilo.
Handilin hevði Hans Jakku burturav sethúsunum. Her varð handlað inntil miðjan fimtiárini, tá handilshøli vórðu bygd burturav nýggju sethúsunum hjá soninum, Jóhs. Juul Niclasen.

Bátahylur og atløgubryggja komu undir seinna krígnum og vórðu útbygd í sektsi- og sjeytiárunum. Vegur varð í 1959 gjørdur oman á Hellu, har atløgubryggjan var. Tá bar til at fá sær vognar at flyta vørurnar, postbáturin kom við, niðar til hús. Frammanundan var neyðugt at leggja rygg til alt, handilin hevði fyri neyðini., og tað vóru ikki altíð tær lættastu byrðarnar - petroleumstunnur, kol, salt, mjøl o.s.fr.

Í teirri frálíku siðsøgulýsingini "Sær er siður á landi" sigur Rasmus Rasmussen eitt sindur frá handilslívinum í Miðvági. Hann heldur, at Miðvágur hevði verið fyri stórari lukku, tá Godtfred Heinesen koma hagar úr Sørvági at leggja lunnar undir handilsskap, sum í seinni tíðum kom at  hava almiklan týdning fyri trivnaðin og menningina á hesum plássi.

Slíkt viðmæli kann eyðvitað gevast mongum av hesum monnum, tá vinnulivssøga verður skrivað, men há summum hevur vignast betur enn hjá øðrum. Um tað er lukkan ella skilið, ið hava gjørt seg galdandi, skal ikki verða avgjørt her. Krepputíðir hava mangan rakt handil og vinnulív okkara meint, og hava menn tá ikki hitt íborna seiggið at herja ímóti og leita nýggjar, óroyndar leiðir, hevur lagnan verið vís.

Hans Jacob Niclasen, ið hevði konu úr Froðba (Sunnivu Vang), andaðist 25. februar 1978. Hann var altíð eggjandi. "Farið tit, eg skal selja" vóru tey stimbrandi orðini, hann hevði fyri munni, tá øðrum tóktist nyttuleyst at halda á ímóti niðurgangstíðunum.

Hetta vóru ikki kapitalslistisk rakstrarróp, sum goymdu í sær sjálvsøkni, kúgan ella marglæti. Nei, her búði tann rótføroyska viljastyrkin at ganga ímóti hóttafalli og at kunna bjarga sær við tí tilfeingi, náttúra okkara hevur at bjóða, og at gera brúk burturúr tí - eisini tá tað ráddi um at selja. Bøur og bjørg, hagi og hav goymdu enn ótroyttar møguleikar.

Høvdu vit eisini lært at lagað okkum eftir møguleikunum, náttúran gevur, var óneyðugt við øllum tosi um landkassaveðhald og -studning, kreppuhjálp, EF-limaskap o.s.fr.